18.12.2015


Stowarzyszenia gminne w świetle nowelizacji Prawa o stowarzyszeniach

KATEGORIA: Przepisy

Dnia 25 września 2015 r. Sejm uchwalił ustawę nowelizującą ustawę z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach oraz niektórych innych ustaw [dalej: Nowela].

Reprezentowanie zbiorowych interesów członków stowarzyszenia

Nowelą dokonano licznych modyfikacji w procedurach tworzenia oraz funkcjonowania stowarzyszeń zarówno tych „rejestrowych”, jak i zwykłych. Spośród wprowadzonych zmian na pierwszy plan wysuwa się nowa treść art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2015, poz. 1393) [dalej: uStow]. Zgodnie z tym przepisem, „W zakresie swoich celów statutowych stowarzyszenia mogą reprezentować interesy zbiorowe swoich członków wobec organów władzy publicznej”.

Wobec tak ogólnego sformułowania przywołanej regulacji nie ulega wątpliwości, iż w praktyce budzić ona może szereg wątpliwości w aspekcie jednoznacznego wskazania wobec jakich organów władzy publicznej i na czym polegać ma możliwość reprezentowania przez stowarzyszenie zbiorowych interesów jego członków.

Z treści uzasadnienia do projektu ustawy (Druk sejmowy nr 3019) wynika, iż wprowadzenie przywołanych rozwiązań stanowi rozszerzenie obowiązującej regulacji art. 1 ust. 3 uStow, w świetle której „Stowarzyszenia mają prawo wypowiadania się w sprawach publicznych”. W literaturze wskazuje się, że obowiązujący art. 1 ust. 3 uStow gwarantuje stowarzyszeniom prawo wypowiadania się w sprawach publicznych, rozumiane przede wszystkim jako „możność zajmowania i uzewnętrzniania stanowiska w dowolnej formie, niesprzecznej z prawem, we wszelkich tych kwestiach życia publicznego, do których odnoszą się cele stowarzyszenia” (P. Sarnecki, Komentarz do art. 1 ustawy – Prawo o stowarzyszeniach, LEX 3007 r.).

Zgodnie ze stanowiskiem ustawodawcy, wprowadzenie nowego brzmienia art. 1 ust. 2 uStow, pozostaje w zgodzie z przyjętą przez ustawodawcę linią zapewnienia udziału organizacji pozarządowych w procesach tworzenia się polityk publicznych. Podwyższa też stopień ugruntowania prawa stowarzyszeń do działalności rzeczniczej, mającej polegać między innymi na możliwości wyrażania zdania odmiennego od polityki rządu lub proponowania zmian w aktach prawnych.

Z punktu widzenia wprowadzonych Nowelą rozwiązań nasuwa się pytanie o ich znaczenie wobec gwarantowanej jednostkom samorządu terytorialnego możliwości stowarzyszania się. Wobec okoliczności, iż o możliwości tworzenia stowarzyszeń przez jednostki samorządu terytorialnego traktują wszystkie ustawy ustrojowe, aktem prawnym, który stanowić będzie punkt odniesienia na potrzeby niniejszego artykułu będzie ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2015 r., poz. 1515) [dalej: u.s.g.]. Przedmiotem zainteresowania objąć należy w szczególności art. 84 ust. 1 tego aktu prawnego, który stanowi, że „W celi wspierania idei samorządu terytorialnego oraz obrony wspólnych interesów gminy mogą tworzyć stowarzyszenia, w tym również z powiatami i województwami”.

W aspekcie celów, jakie przyświecać mają gminom dla tworzenia stowarzyszeń w oparciu o delegację zawartą w art. 84 ust. 1 u.s.g., wypowiadał się m.in. sąd administracyjny, wskazując, że przepis ten formułuje cele stowarzyszeń w sposób ogólny. Zarówno wspieranie idei samorządu terytorialnego, jak i obrona wspólnych interesów zawierają w sobie „obszerną i bogatą treść” (wyrok NSA z dnia 17.10.2008 r., I OSK 483/08).

Z punktu widzenia rozwiązań wprowadzonych Nowelą, a umożliwiających stowarzyszeniom reprezentowanie zbiorowych interesów członków stowarzyszenia przed organami władzy publicznej, wzajemna relacja zachodzi wobec drugiego z celów, o których stanowi art. 84 ust. 1 u.s.g., tj. „obrony wspólnych interesów” członków stowarzyszenia gminnego.

W odniesieniu do powyższego w literaturze wskazuje się, że „obrona wspólnych interesów przez stowarzyszenie gmin powinna obejmować uprawnienie (a nawet obowiązek) wypowiadania się stowarzyszenia w sprawach publicznych dotyczących obrony wspólnych interesów gmin” (P. Chmielnicki, P. Dobosz [w:] Ustawa o samorządzie gminnym, Komentarz (red.) P. Chmielnicki, LexisNexis, 2013 r., s. 235). Regulacja art. 84 ust. 1 u.s.g. pozostaje zatem w związku z art. 1 ust. 3 uStow przyznającym stowarzyszeniom prawo wypowiadania się w sprawach publicznych.

Z punktu widzenia podejmowania przez stowarzyszenia gmin działań polegających na obronie wspólnych interesów swoich członków wskazuje się, że działania takie polegają między innymi na możliwości wypowiadania się w przedmiocie projektowanych aktów normatywnych związanych z działalnością gmin; na prezentowaniu stanowisk w środkach masowego przekazu, podejmowaniu działań informacyjnych, konstruowaniu opinii w zakresie obrony interesów gmin, prowadzeniu działalności edukacyjnej bądź szkoleniowej (K. Bandarzewski [w:] Ustawa o samorządzie gminnym, Komentarz (red.) P. Chmielnicki, op. cit., s. 845).

W zgodzie z obowiązującym prawem, stowarzyszenia gmin są uprawnione, w ramach celów i zadań określonych statutem, do reprezentowania wspólnych interesów, a także obrony i popierania wspólnych interesów między innymi względem Sejmu, Senatu, władz państwowych, organów administracji rządowej, samorządowej – a zatem wobec szerokiego gremium władz publicznych oraz organów i instytucji europejskich, a także wobec osób fizycznych i prawnych. Przysługujące gminom uprawnienia mogą one realizować także m.in. poprzez udział w pracach komisji sejmowych; bądź poprzez udział w pracach Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.

W świetle powyższego należy zaznaczyć, iż cel stowarzyszenia gmin polegający na „obronie wspólnych interesów”, w ramach statutowo określonych zadań, nie obejmuje możliwości reprezentowania przez stowarzyszenie interesu prawnego wszystkich członków w postępowaniu przed sądem bądź przed organem administracji publicznej w konkretnym postępowaniu sądowym czy administracyjnym, gdyż wolą ustawodawcy nie wprowadzono takiej możliwości mocą przepisów szczególnych (w tym procesowych). Również Nowela nie wprowadza w tym zakresie żadnej regulacji szczególnej.

Dokonana przez ustawodawcę nowelizacja polegająca na wprowadzeniu nowej treści art. 1 ust. 2 uStow i przyznania stowarzyszeniom możliwości reprezentowania zbiorowych interesów członków wobec organów władzy publicznej nie przyznaje też stowarzyszeniom gmin żadnych dodatkowych uprawnień związanych między innymi z możliwością występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego.

W świetle powyższego, zważywszy, iż jednym z celów statutowych stowarzyszenia gmin jest obrona wspólnych interesów jego członków (art. 84 ust. 1 u.s.g.), należy stwierdzić, że nowa regulacja art. 1 ust. 2 uStow, dopuszczając możliwość reprezentowania przez stowarzyszenie zbiorowych interesów swoich członków przed organami władzy publicznej wpisuje się w cele działalności statutowej stowarzyszeń gmin przyznaną im już w drodze regulacji ustrojowej i powszechnie stosowaną.

Wprowadzenie Nowelą możliwości reprezentowania przez stowarzyszenie zbiorowych interesów swoich członków wobec organów władzy publicznej pozostaje w istocie bez relewantnego wpływu na przyznane gminom w drodze ustrojowej możliwości tworzenia stowarzyszeń m.in. w celu obrony wspólnych interesów.

Zatrudnianie i wynagradzanie członków zarządu

Kolejną z „nowości” mającą rozwiać panujące dotąd w tym zakresie wątpliwości, a mogącą mieć wpływ między innymi na działalność stowarzyszeń gmin (lub innych, zrzeszających się jednostek samorządu terytorialnego), jest zmiana treści art. 2 ust. 3 uStow, polegająca na możliwości zatrudniania przez stowarzyszenie do prowadzenia spraw również członków stowarzyszenia, w tym członków zarządu stowarzyszenia. Dodano także przepis, który umożliwia wynagradzanie członków zarządu „za czynności związane z pełnioną funkcją”. Wprowadzenie takiej możliwości znajdować musi wyraz w postanowieniach statutu stowarzyszenia, zgodnie z nowym zapisem art. 10 pkt 5a) uStow.  

W zakresie pozostałych zmian zwrócić należy uwagę na ograniczenie uprawnień kontrolnych organów nadzorujących stowarzyszenia (wojewoda, starosta) dotyczące powstawania i funkcjonowania stowarzyszeń. Organy ten nie będą one mogły wyrażać swojego stanowiska co do składanych do sądów wniosków o zarejestrowanie stowarzyszenia. Co więcej, zgodnie z art. 25 Noweli, żądania starosty bądź wojewody dotyczące dostarczenia odpisów uchwał walnego zebrania i niezbędnych wyjaśnień od stowarzyszenia będą od tej pory każdorazowo wymagały właściwego uzasadnienia.

Na uwagę zasługuje także nowy art. 11 ust. 4 uStow, zgodnie z którym „W umowach między stowarzyszeniem, a członkiem zarządu oraz w sporach z nim stowarzyszenie reprezentuje członek organu kontroli wewnętrznej wskazany w uchwale tego organu lub pełnomocnik powołany uchwałą walnego zebrania członków (zebrania delegatów)”.

Zgodnie z wolą ustawodawcy, wprowadzenie przedmiotowej regulacji nie wymaga wprowadzenia analogicznych zapisów w statucie stowarzyszenia, gdyż obowiązek ten wynika wprost z przepisu ustawy.

Wejście w życie

Większość przepisów ustawy o zmianie ustawy - Prawo o stowarzyszeniach wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia, tj. 20 maja 2016 r., a pozostała część regulacji dopiero 1 stycznia 2017 r. Przepisy przejściowe wprowadzają 24-miesięczny termin od wejścia w życie Noweli na niezbędne dostosowanie statutów stowarzyszeń do nowych regulacji.



Autor:
Joanna Kostrzewska

Partner, radca prawny w Kancelarii Prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu, specjalizuje się w prawie administracyjnym ze szczególnym uwzględnieniem prawa samorządowego


TAGI: Projekt prezydencki, Nowelizacja, Legislacja, Stowarzyszenia,



Tekst pochodzi z portalu Prawo Dla Samorządu