Prawo Dla Samorządu

Poza omówioną w pierwszej części artykułu zmianą w zakresie procedury uznawania klauzuli umownej za niedozwoloną, ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw wprowadziła do polskiego systemu ochrony konsumentów szereg innych instrumentów prawnych, które będą miały wpływ na codzienność branży wodociągowo-kanalizacyjnej.

Tajemniczy klient

Jedną ze zmian w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów, która weszła w życie z dniem 17 kwietnia 2016 r., jest wprowadzenie instytucji tzw. „tajemniczego klienta”.

Zgodnie z art. 105 ia ust. 1 ustawy, w celu uzyskania informacji mogących stanowić dowód w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów kontrolujący ma prawo podjęcia czynności zmierzających do zakupu towaru. Co istotne z perspektywy branży wodociągowo-kanalizacyjnej, na potrzeby ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, pod pojęciem „towaru” mieści się również „usługa”, w związku z czym, kontrolą w trybie „tajemniczego klienta” będzie mógł być również objęty tryb świadczenia usług przez przedsiębiorstwa wod-kan.

Zgodnie z treścią uzasadnienia do projektu ustawy: „wprowadzenie [instytucji tajemniczego klienta] powinno w znaczący sposób wpłynąć na bezpieczeństwo konsumentów w obrocie i ułatwić skuteczne wykrywanie praktyk przedsiębiorców, naruszających te interesy. U podstaw wprowadzenia instytucji tzw. „tajemniczego klienta” (…) leży ciążący na Prezesie UOKiK obowiązek ustalenia zgodnych z rzeczywistością wszystkich faktów i okoliczności istotnych dla wydania decyzji[1]”.

Na czym polegać będzie działalność „tajemniczego klienta”? To stosowane w praktyce określenie wydaje się dość trafnie opisywać rolę i funkcję tej instytucji: kontrolujący (a więc ów tajemniczy klient) będzie podejmował czynności zmierzające do zawarcia umowy z danym przedsiębiorcą; w ten sposób będzie mógł ocenić poprawność procedur stosowanych przez danego przedsiębiorcę pod kątem przestrzegania obecnych standardów dotyczących ochrony konsumentów. Co istotne, kontrolujący uprawniony jest jedynie do podejmowania czynności „zmierzających do zakupu”, nie zaś do samego zakupu towaru. Oznacza to, że jego działanie powinno się co do zasady zakończyć najpóźniej przed momentem zawarcia umowy z przedsiębiorcą. Niezwłocznie po zakończeniu czynności, powinien on – zgodnie z treścią art. 105 ia ust. 2 ustawy - okazać kontrolowanemu (albo osobie przez niego upoważnionej) legitymację służbową upoważniającą do wykonywania czynności kontrolnych oraz doręczyć upoważnienie do przeprowadzenia kontroli. Kontrolujący ma w tym momencie również obowiązek przedstawić kontrolowanemu zgodę sądu na przeprowadzenie czynności. Co istotne, uzyskanie zgody sądu ochrony konkurencji i konsumentów na zastosowanie tego instrumentu jest obowiązkowe.

Mając na względzie, że w toku dokonywanych kontroli UOKiK zwraca m.in. uwagę na prawidłowość czynności podejmowanych przez przedsiębiorców jeszcze na etapie przed podpisaniem umowy (przykładowo: wydawanie warunków technicznych czy ewentualne negocjacje i warunki przejmowania urządzeń przesyłowych), można spodziewać się, że Urząd będzie zainteresowany wykorzystywaniem nowego instrumentu na potrzeby kontroli przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnej.

Co więcej, mówiąc o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie aktualnych standardów ochrony konsumentów, należy przypomnieć, że ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta, która weszła w życie 25 grudnia 2014 r., nałożyła na przedsiębiorców obowiązek udzielania konsumentom, którzy – potocznie ujmując – są zainteresowani zawarciem umowy z danym przedsiębiorcą – szczegółowej informacji na temat samego przedsiębiorcy jak i zasad ewentualnej współpracy oraz trybu odstąpienia od umowy. Informacja taka musi zostać udostępniona najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową. Oznacza to, że dla zrealizowania tego obowiązku nie będzie wystarczające zawarcie odpowiednich informacji w umowie – konieczne jest wprowadzenie nowej, dodatkowej procedury, realizowanej jeszcze przed podpisaniem umowy.

Ustawa zawiera szczegółowe wytyczne co do zakresu informacji, która ma zostać udostępniona konsumentom. Co istotne, katalog informacji, który zobowiązany jest przekazać przedsiębiorca, zależny jest od tego, czy dana umowa zawierana jest w lokalu przedsiębiorstwa, czy może poza takim lokalem lub na odległość.

Ustawa obowiązuje już przeszło półtora roku, jednak wiele podmiotów wciąż nie wprowadziło odpowiednich procedur udzielania informacji dla konsumentów. Można więc spodziewać się, że UOKiK chętnie korzystać będzie z nowych środków na potrzeby oceny sposobu realizacji obowiązków przez podmioty z branży wod-kan. Warto więc, w celu uniknięcia dotkliwych skutków kontroli, zweryfikować prawidłowość procedur stosowanych w tym zakresie przez przedsiębiorców.

Decyzja tymczasowa

Kolejnym instrumentem wprowadzonym do ustawy na mocy nowelizacji jest tzw. decyzja tymczasowa. Zgodnie z treścią art. 101a ust. 1 zd. 1, jeżeli w toku postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów zostanie uprawdopodobnione, że dalsze stosowanie zarzucanej praktyki może spowodować poważne i trudne do usunięcia zagrożenia dla zbiorowych interesów konsumentów, Prezes Urzędu przed zakończeniem postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów może, w drodze decyzji, zobowiązać przedsiębiorcę, któremu jest zarzucane stosowanie praktyki, do zaniechania określonych działań w celu zapobieżenia tym zagrożeniom.

Decyzja tymczasowa służyć ma ochronie przeciwko najbardziej rażącym przypadkom naruszania zbiorowych interesów konsumentów. Podstawową przesłanką do jej wydania jest prawdopodobieństwo wystąpienia poważnego zagrożenia dla zbiorowych interesów konsumentów. Trzeba mieć na względzie, że dla wydania decyzji wystarczające będzie stwierdzenie przez organ „prawdopodobieństwa” wystąpienia określonego stanu, a dodatkowo – ocena taka dokonywana będzie w toku postępowania, gdzie niejednokrotnie materiał dowodowy nie będzie jeszcze zgromadzony w całości. Oczywiście, takie warunki wydawania rozstrzygnięcia zawsze stanowią pewne wyzwanie i ryzyko zarówno dla organu, jak i dla kontrolowanego podmiotu, dlatego też liczyć tu należy na szczególną roztropność Kontrolującego i wyważenie przy wydawaniu decyzji.

Niezależnie od tego, również sam ustawodawca, konstruując instytucję decyzji tymczasowej, uwzględnił jej szczególny charakter i ograniczył zakres sankcji, które mogą być nałożone na mocy decyzji tymczasowej. W szczególności, zgodnie z treścią znowelizowanej ustawy, decyzja tymczasowa nie może nakładać na przedsiębiorcę kary finansowej. Decyzja obowiązuje przez czas w niej określony, przy czym nie dłużej, niż do czasu wydania decyzji kończącej postępowanie w sprawie.

Wezwanie miękkie

Kolejnym interesującym instrumentem, który został wprowadzony do ustawy na mocy omawianej nowelizacji, jest tzw. wezwanie miękkie.

Środek ten będzie stosowany w przypadku, gdy Prezes UOKiK będzie chciał wpłynąć na przedsiębiorcę, aby ten zaniechał stosowania określonej praktyki, nie wszczynając jednak przy tym formalnego postępowania. Taka formuła kontaktu z pewnością pozwoli (przy pewnej współpracy obu podmiotów) na szybkie (co jest zaletą z perspektywy Urzędu) oraz stosunkowo „bezbolesne” (co z kolei będzie istotne dla przedsiębiorcy) usunięcie z obrotu określonej, kwestionowanej procedury. Wydaje się, że tego typu „odformalizowanie” komunikacji między Urzędem a przedsiębiorcami powinno przynieść pozytywne rezultaty dla obu stron, w szczególności zaś pozwolić oszczędzić czas i pieniądze.

Analizując wypowiedzi komentatorów i praktyków, można zauważyć, że zmiany wprowadzone do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów przyjmowane są pozytywnie, dając przy tym perspektywę uszczelnienia systemu ochrony konsumentów. Jak zawsze jednak, szczególnie w przypadku wprowadzania sporego zakresu uznaniowości organu kontrolującego przy jednoczesnej nierówności pozycji stron, należy liczyć się z ryzykiem ponoszenia przez przedsiębiorców faktycznych kosztów wprowadzonych zmian. Warto więc dokonać rzetelnej weryfikacji procedur stosowanych przez przedsiębiorców (w szczególności zapisów umów zawieranych z konsumentami), aby możliwie ograniczyć ryzyko ukarania przez kontrolującego.

[1] Uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw z dnia 10 kwietnia 2015 r.

Nowelizacja ustawy o UOKiK z perspektywy branży wodociągowo-kanalizacyjnej - cz. II