22.10.2015


Ustawa o rewitalizacji czeka na podpis Prezydenta RP

KATEGORIA: Przepisy

Na ostatnim posiedzeniu Sejmu, izba niższa przyjęła większość poprawek senackich do ustawy o rewitalizacji. Ustawa czeka obecnie już tylko na podpis Prezydenta RP.

Prace legislacyjne nad przyjęciem ram prawnych dla prowadzenia przez gminy działań zmierzających do rewitalizacji obszarów zdegradowanych podejmowane były w Polsce wielokrotnie. Pierwsza inicjatywa w tym zakresie miała miejsce już w 1992 r. Zarówno jednak ona, jak i kolejne propozycje legislacyjne, funkcjonujące pod różnymi nazwami (m. in. projekty ustaw: o renowacji i modernizacji zabudowy miejskiej, o programach rewitalizacyjnych, o rewitalizacji obszarów miejskich), nie doczekały się nigdy swego finału w parlamencie.

Na ostatniej prostej VII kadencji parlamentu udało się zakończyć prace nad przyjęciem rządowego projektu ustawy o rewitalizacji wniesionego do Sejmu w lipcu br. (jego główne założenia były już analizowane na portalu PrawoDlaSamorządu - zob. Rządowy projekt ustawy o rewitalizacji obszarów zdegradowanych w Sejmie). Mimo silnego poparcia środowisk samorządowych i większości parlamentarnej, uchwalenie przedmiotowej ustawy do samego końca stało pod dużym znakiem zapytania. Na finiszu prac parlamentarnych silne kontrowersje wzbudził bowiem zawarty w niej przepis, który uchyla obowiązek lokalizacji wielkopowierzchniowych obiektów handlowych wyłącznie na terenach określonych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Jako że przedmiotowa regulacja nie została zakwestionowana ani przez Sejm, ani przez Senat, nie było możliwe, ze względów formalnych, jego wyeliminowanie z ustawy na ostatnim etapie prac sejmowych tj. w trakcie głosowań nad poprawkami senackim. Groziło to zablokowaniem procesu legislacyjnego nad przyjęciem ustawy w Sejmie. Na przedostatnim posiedzeniu izby niższej przyjęto jednak nowelizację ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, która uregulowała zasady lokalizowania wielkopowierzchniowych obiektów handlowych. Przedmiotowa nowelizacja pozwoliła na bezkonfliktowe dokończenie prac nad ustawą o rewitalizacji na ostatnim posiedzeniu Sejmu.

W dniu 9 października br. Sejm rozpatrzył poprawki senackie. Przyjęte przez Sejm poprawki miały na celu doprecyzowanie zapisów i terminów zawartych w ustawie (m.in. wyraźne wskazanie, że w przypadku prac nad uchwałą w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na wniosek rady, wójt ma obowiązek przeprowadzenia konsultacji społecznych dotyczących projektu uchwały w takim samym trybie i zakresie, jak w przypadku prac nad uchwałą zainicjowanych jego wnioskiem).

12 października br. uchwalona ustawa została przekazana do podpisu Prezydenta RP. Zgodnie z Konstytucją RP Prezydent ma 21 dni na podpisanie ustawy i zarządzenie jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. O ile Prezydent nie zawetuje ustawy i nie skieruje jej do Trybunału Konstytucyjnego, ustawa o rewitalizacji powinna wejść w życie jeszcze w listopadzie br.

Nowe podejście do rewitalizacji

W uchwalonej ustawie położono duży nacisk na tzw. nowe podejście do rewitalizacji. Od lat wskazuje się, że rewitalizacji nie można utożsamiać z podejmowaniem działań punktowych, takich jak np. renowacja kamienic miejskich, modernizacja infrastruktury społecznej, czy zmiana przeznaczenia obszaru. Rewitalizacja, rozumiana zgodnie z nowym podejściem, stanowić ma bowiem zespół działań, których celem będzie pełne przywrócenie do życia konkretnego obszaru tak, aby poprawie uległa jakość życia jego mieszkańców. Podążając za takim rozumieniem, uchwalona przez Sejm ustawa definiuje rewitalizację jako kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, którego istotę mają stanowić zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy na podstawie gminnego programu rewitalizacji.

Rewitalizacja stanowić ma zadanie własne gmin, którego realizacja będzie mieć charakter fakultatywny, co oznacza, że podjęcie przez gminę działań rewitalizacyjnych będzie uzależnione od autonomicznej decyzji lokalnych władz. Przypisanie w ustawie rewitalizacji do właściwości samorządu gminnego nie oznacza rzecz jasna, że przed wejściem w życie ustawy działania mieszczące się w jej zakresie nie stanowiły zadania własnego lokalnego samorządu. Działania dotychczas podejmowane przez gminy w ramach programów rewitalizacyjnych stanowiły bowiem wypadkową aktywności mieszczących się w katalogu zadań własnych samorządu lokalnego, takich jak: gospodarka przestrzenna, pomoc społeczna, polityka mieszkaniowa, kultura, sport, rekreacja, przeciwdziałanie bezrobociu i inne.

Ustawowe zakwalifikowanie rewitalizacji jako zadania własnego gmin pozwolić ma na rozwianie szeregu wątpliwości prawnych, jakie miały dotychczas miejsce w praktyce np. w zakresie dopuszczalności tworzenia celowych spółek rewitalizacyjnych z udziałem gmin.

Narzędzia prawne przewidziane w przyjętej ustawie

Przyjęta przez Sejm ustawa ma niewątpliwie narzędziowy charakter. Zawarte w niej rozwiązania prawne wyposażają bowiem samorządy gminne w szereg instrumentów, które wspomóc mają skuteczne i sprawne wdrażanie w życie przyjętych w programie rewitalizacji działań.

Zgodnie z ustawą gminy, które zdecydują się na przeprowadzenie rewitalizacji powinny w pierwszej kolejności wyznaczyć, na podstawie uprzednio sporządzonej rzetelnej diagnozy stanu wyjściowego, dwie kategorie obszarów na swoim terytorium: obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji.

Za obszar zdegradowany może zostać uznany obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym, w przypadku występowania na nim ponadto co najmniej jednego z wymienionych w ustawie innych niż społeczne negatywnych zjawisk np. przestrzenno-funkcjonalnych, w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej złego stanu technicznego, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, niedoboru lub niskiej jakości terenów publicznych.

Obszar, obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją wymienionych w ustawie negatywnych zjawisk, na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gmina zamierza prowadzić rewitalizację, rada gminy wyznaczyć będzie mogła jako obszar rewitalizacji.

Zarówno obszary zdegradowane, jak i obszary rewitalizacji, będą mogły zostać podzielone przez radę gminy na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, co ma ułatwić zintegrowane terytorialnie planowanie i prowadzenie działań rewitalizacyjnych.

Swoboda gmin w wyznaczaniu obszarów rewitalizacji będzie jednak ograniczona. Ustawa zastrzega, że łączna powierzchnia obszarów i podobszarów rewitalizacji nie będzie mogła przekroczyć 20 proc. powierzchni gminy, przy czym działania rewitalizacyjne będą mogły objąć maksymalnie 30 proc. jej mieszkańców.

Wyznaczenie obszarów rewitalizacji będzie wiązało się z możliwością wprowadzenia dodatkowych uprawnień gminy w stosunku do nieruchomości położonych w ich obrębie w postaci ustanowienia na rzecz gminy prawa ich pierwokupu. Na obszarze rewitalizacji będzie ponadto możliwość wprowadzenia zakazu wydawania decyzji o warunkach zabudowy dla wszystkich albo określonych w uchwale zmian sposobu zagospodarowania terenu wymagających tej decyzji, jeżeli stan zagospodarowania obszaru rewitalizacji oraz stopień jego pokrycia miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego będą wskazywać, że nie ustanowienie zakazu może doprowadzić do niekorzystnych zmian w zagospodarowaniu obszarów rewitalizacji.

Po wyznaczeniu obszarów zdegradowanych i obszarów rewitalizacji, rada gminy będzie umocowana do opracowania i podjęcia w ustawowo określonej procedurze gminnego programu rewitalizacji. Uchwała w sprawie przyjęcia programu nie będzie stanowić aktu prawa miejscowego, lecz dokument o charakterze aktu kierownictwa wewnętrznego, wiążący organy gminy w podejmowanych działaniach rewitalizacyjnych. Gminny program rewitalizacji stanowić będzie nadto podstawę do wydania szeregu przewidzianych ustawą aktów prawa miejscowego z zakresu organizacji procesu rewitalizacji, takich jak: uchwała w sprawie wyznaczenia Specjalnej Strefy Rewitalizacji oraz uchwała w sprawie przyjęcia miejscowego planu rewitalizacji.

Jeżeli w gminnym programie rewitalizacji wskaże się na konieczność ustanowienia, dla obszaru (lub podobszarów) rewitalizacji Specjalnej Strefy Rewitalizacji rada gminy będzie mogła ją wyznaczyć w drodze odrębnej uchwały stanowiącej akt prawa miejscowego. Strefa będzie stanowić obszar, na którym będą obowiązywać szczególne rozwiązania prawne z zakresu planowania przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, mieszkalnictwa, prawa podatkowego oraz cywilnego, np. możliwość jednostronnego wypowiedzenia umowy najmu lokalu wchodzącego w skład mieszkaniowego zasobu gminy przez wójta, w sytuacji, gdy opróżnienie lokalu będzie niezbędne dla realizacji przedsięwzięcia rewitalizacyjnego, czy generalne zwolnienie z obowiązku stosowania trybów przetargowych, o ile wartość zamówienia nie przekroczy progów unijnych. Gminy będą mogły także udzielać na rzecz właścicieli, użytkowników wieczystych lub podmiotów sprawujących trwały zarząd na nieruchomościach położonych na terenie strefy dotacji w celu wykonania remontu, przebudowy, czy prac konserwatorskich. W odniesieniu do nieruchomości gminnych położonych w strefie będzie możliwa także ich preferencyjna sprzedaż poprzez udzielenie nabywcy specjalnej bonifikaty, o ile sprzedawane nieruchomości przeznaczone zostaną pod realizację przedsięwzięć rewitalizacyjnych.

Z uwagi na ścisłe powiązanie programowania i realizacji rewitalizacji z procesami zarządzania przestrzenią ustawa wprowadza nowy instrument planistyczny, jakim jest miejscowy plan rewitalizacji, który będzie stanowić szczególną formę miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. W planie będzie można m.in. określić zasady kompozycji przestrzennej nowej zabudowy i harmonizowania planowanej zabudowy z zabudową istniejącą, wprowadzić ustalenia dotyczące charakterystycznych cech elewacji budynków, czy ustanowić zakazy i ograniczenia dotyczące działalności handlowej lub usługowej. W miejscowym planie rewitalizacji będzie można także określić, w odniesieniu do nieruchomości niezabudowanych, że warunkiem realizacji na nich inwestycji głównej będzie zobowiązanie się inwestora (w drodze umowy urbanistycznej zawieranej z gminą) do budowy na jego koszt i do nieodpłatnego przekazania na rzecz gminy inwestycji uzupełniających w postaci infrastruktury technicznej, społecznej lub lokali mieszkalnych – w zakresie wskazanym w planie.

Rewitalizacja – dziś i jutro

Jako że w obecnym stanie prawnym szereg gmin prowadzi działania spełniające przesłanki rewitalizacji w rozumieniu przyjętej przez Sejm ustawy o rewitalizacji, na podstawie różnych dokumentów programowych i strategicznych, w ustawie zawarto przepisy przejściowe określające zasady kontynuowania dotychczas podjętych działań. W przepisach tych określono, że jeżeli przed dniem wejścia w życie ustawy w gminie przyjęto, w drodze uchwały rady gminy, program zawierający działania służące rewitalizacji obszaru zdegradowanego, to na jego podstawie może zostać opracowany i uchwalony gminny program rewitalizacji. Tym samym gmina prowadząca już działania rewitalizacyjne będzie miała możliwość, po „przekształceniu” dotychczasowych dokumentów strategicznych w gminny program rewitalizacji, stosowania specjalnych rozwiązań prawnych przewidzianych ustawą, takich jak miejscowy plan rewitalizacji, czy specjalne strefy rewitalizacji. Przepis przejściowy dopuszcza także prowadzenie działań rewitalizacyjnych na dotychczasowych zasadach (z wyłączeniem instrumentarium przewidzianego ustawą), jednak nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2023 r.

Rewitalizacja szansą na rozwój gmin

Przyjęcie ustawy o rewitalizacji ocenić należy niewątpliwie pozytywnie, choć wobec wielu rozwiązań szczegółowych w niej przewidzianych można formułować pewne wątpliwości i zastrzeżenia (np. co do zasad wyznaczania obszarów rewitalizacji, które nie tylko ograniczają samodzielność gmin, ale również mogą się nie sprawdzić na obszarach gmin wiejskich, czy niektórych gmin miejsko-wiejskich).

Według informacji Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, na działania rewitalizacyjne w latach 2014-2020 przewidziane jest co najmniej 25 mld zł, z czego ok. 22 mld zł ma pochodzić z programów unijnych, a ok. 3 mld ze środków budżetu państwa oraz budżetów samorządów. Suma środków na rewitalizację w nowym okresie programowania jest niewątpliwie imponująca, dając wiele nowych możliwości. Samorządy muszą teraz podjąć decyzję, czy aplikować o te środki i na ile, w planowanych działaniach, wykorzystać nowe instrumenty prawne wprowadzane ustawą o rewitalizacji.

Szukasz pomocy prawnej w opisanym przez nas zakresie?
Sprawdź naszą PROPOZYCJĘ.



Autor:
Anna Kudra-Ostrowska

Doktor nauk prawnych, specjalizuje się w sprawach z zakresu prawa planowania i zagospodarowania przestrzennego i jemu pokrewnych (prawo budowlane, prawo geologiczne i górnicze, prawo ochrony środowiska, prawna ochrona krajobrazu, prawne uwarunkowania korzystania z dróg publicznych).


TAGI: Planowanie przestrzenne, Zadania własne, Rada gminy, Samorząd,



Tekst pochodzi z portalu Prawo Dla Samorządu