Prawo Dla Samorządu

Do pierwszego czytania Sejmu skierowano projekt ustawy zakładający wprowadzenie do polskiego systemu wyborczego wyborów bezpośrednich na funkcję starosty i marszałka województwa.

15 grudnia 2014 r. Klub Parlamentarny Sprawiedliwa Polska wniósł projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks wyborczy oraz o zmianie niektórych innych ustaw. 20 lutego br. projektowi nadano oficjalny bieg, kierując go do pierwszego czytania Sejmu. Projekt dotyczy m.in. wprowadzenia przepisów umożliwiających bezpośredni wybór starosty i marszałka województwa.

Celem projektowanej ustawy jest rewizja zasad przeprowadzenia wyborów na przewodniczącego zarządu w powiecie i województwie. W świetle obecnie obowiązujących przepisów, na szczeblu powiatowym i wojewódzkim wyboru przewodniczącego organu wykonawczego dokonuje organ stanowiący – odpowiednio rada powiatu i sejmik województwa. Projekt proponuje wprowadzenie wyborów bezpośrednich na wzór wyborów wójta, burmistrza i prezydenta miasta, co oznacza, że prawo do wyłonienia osoby sprawującej funkcję starosty i marszałka uzyskaliby odpowiednio mieszkańcy powiatu i województwa. Rada i sejmik utraciłyby tym samym wpływ na obsadę tychże stanowisk. Równocześnie, projekt zakłada, że wybór pozostałych członków zarządu powiatu (odpowiednio województwa) miałby następować wyłącznie spośród grona kandydatów wskazanych przez wybranego w wyborach bezpośrednich starostę (odpowiednio marszałka), co dodatkowo ograniczyłoby kompetencję rady (sejmiku) do kreacji składu zarządu.

Proponowana projektem zmiana przepisów ustawowych dotyczy wyłącznie sposobu wyboru starosty i marszałka województwa jako przewodniczących organów wykonawczych, nie zmienia natomiast statusu ustrojowego tych organów, co oznacza, że funkcję organu wykonawczego powiatu i województwa pełnić będą nadal odpowiednio zarząd powiatu i zarząd województwa.

Potrzebę zmian zasad wyborczych wnioskodawcy argumentują koniecznością zwiększenia procesu demokratyzacji samorządu oraz wyposażenia starosty i marszałka województwa w większą legitymację społeczną w zakresie sprawowanej funkcji. Takie rozwiązanie miałoby, zdaniem autorów projektu, ograniczyć zależność, odpowiednio zarządu powiatu od rady powiatu i zarządu województwa od sejmiku województwa. Bezpośredni wybór starosty i marszałka dokonany przez samych obywateli, nie zaś przez wybranych przez nich radnych, ma, zdaniem wnioskodawców, stanowić gwarancję demokratycznego sposobu sprawowania władzy na szczeblu powiatu i województwa i przyczynić się do wzrostu zaufania społecznego do lokalnych (regionalnych) przedstawicieli.

Ocena proponowanej propozycji dotyczącej zmiany zasad wyboru starosty i marszałka nie jest prosta. Z jednej strony, wybory bezpośrednie mogą przyczynić się do wzrostu poczucia społecznej odpowiedzialności starosty i marszałka za podejmowane decyzje, z drugiej jednak nie sposób nie podzielić obaw dotyczących ewentualnych konfliktów politycznych, dla których zarzewiem może być różnica w reprezentowanych przez poszczególne organy opcji. Takie zjawisko bywa wszak obserwowane w gminach od 2002 r. Bezpośredni wybór przewodniczącego organu wykonawczego zwiększy niewątpliwie prawdopodobieństwo politycznych sporów z organem stanowiącym i w konsekwencji może utrudnić współpracę i właściwe wykonywanie zadań przez daną jednostkę samorządu terytorialnego. Równocześnie, krytycznie odnieść należy się do tego, że proponowana projektem zmiana ogranicza się li tylko do wprowadzenia nowych zasad wyłaniania przewodniczących zarządów bez zmiany ich statusu ustrojowego. W konsekwencji, zmiany proponowane projektem mają charakter raczej zmian wpadkowych i doraźnych, aniżeli głębszego spojrzenia systemowego na model samorządu powiatowego i samorządu województwa.

Nie przesądzając o dalszym losie projektu ustawy należy nadmienić, że analogiczne zmiany w Kodeksie wyborczym, przewidujące bezpośredni wybór starostów i marszałków województw, zostały odrzucone już przez Sejm w lipcu 2013 r. W toczącej się wówczas debacie wskazywano m.in., że taki model wyboru przewodniczącego zarządu utrudniłby sformowanie stabilnej większości w radzie powiatu i sejmiku województwa, a co za tym idzie – mógłby stanąć na przeszkodzie sprawnemu podejmowaniu uchwał przez te organy, za których przygotowanie projektów odpowiada wszak organ wykonawczy.

Ponowne przedstawienie inicjatywy zmiany zasad wyboru starosty i marszałka oraz równocześnie trwające prace legislacyjne nad prezydenckim projektem ustawy samorządowej zakładającym wprowadzenie monokratycznego organu wykonawczego na szczeblu powiatowym potwierdzają potrzebę debaty nad modelem samorządu terytorialnego w Polsce, nie tylko na szczeblu gminnym, lecz również szczeblach wyższych.

Kolejna debata o propozycji wprowadzenia bezpośredniego wyboru starosty i marszałka województwa niebawem w polskim parlamencie