Procedura wygaszania mandatu radnego

Skuteczne wygaszenie mandatu radnego wymaga przeprowadzenia prawidłowej procedury w tym zakresie.

Przyczyny wygaśnięcia mandatu radnego, inne niż upływ kadencji, na którą radny został wybrany, określone zostały przez ustawodawcę w art. 383 § 1 Kodeksu wyborczego. Zostały one w sposób szczegółowy omówione w odrębnym artykule opublikowanym na łamach naszego Portalu (patrz: „Wygaśnięcie mandatu radnego”).

W określonym w ww. przepisie katalogu przesłanek powodujących wygaśnięcie mandatu radnego ustawodawca wskazał następujące sytuacje:

1. śmierć;
2. utrata prawa wybieralności lub nieposiadanie go w dniu wyborów;
3. odmowa złożenia ślubowania;
4. pisemne zrzeczenie się mandatu;
5. naruszenie ustawowego zakazu łączenia mandatu radnego z wykonywaniem określonych w odrębnych przepisach funkcji lub działalności;
6. wybór na wójta;
7. niezłożenie w terminach określonych w odrębnych przepisach oświadczenia o swoim stanie majątkowym.

W art. 383 § 2-6 Kodeksu wyborczego określona została procedura wygaszania mandatu radnego. Przepisy te wymieniają dwa podmioty zobowiązane do stwierdzenia wygaśnięcia mandatu radnego:

1. organ uchwałodawczy danej jednostki samorządu terytorialnego (tj. rada gminy, rada powiatu albo sejmik województwa) – który stwierdza wygaśnięcie mandatu radnego w drodze uchwały;
2. komisarz wyborczy – który stwierdza wygaśnięcie mandatu w drodze postanowienia.

Jednocześnie wskazać należy, że wygaśnięcie mandatu radnego z przyczyn określonych w art. 383 § 1 Kodeksu wyborczego następuje z mocy prawa, wskutek zdarzeń opisanych w ustawie, a uchwała organu uchwałodawczego danej jednostki samorządu terytorialnego, czy też postanowienie komisarza wyborczego mają wyłącznie charakter deklaratoryjny (tak m.in.: uchwała naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 października 2000 r., sygn. OPS 13/00, jak również: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 28 maja 2008 r., sygn. II OSK 334/08). Charakter deklaratoryjny aktów komisarza wyborczego i organów uchwałodawczych JST sugeruje również użyte przez ustawodawcę w art. 383 § 1 Kodeksu wyborczego sformułowanie, iż „wygaśnięcie mandatu radnego następuje” w wyniku spełnienia się określonych w tym przepisie zdarzeń. Wątpliwości w tym zakresie (więcej na ich temat w artykule pt. „Konsekwencje trudności związanych z określeniem momentu wygaśnięcia mandatu radnego w świetle regulacji Kodeksu wyborczego”) związane są z brzmieniem art. 384 § 3 Kodeksu wyborczego, który stanowi, że wygaśnięcie mandatu radnego następuje z dniem uprawomocnienia się wyroku sądu administracyjnego oddalającego skargę na uchwałę rady gminy (rady powiatu, sejmiku województwa) bądź postanowienie komisarza wyborczego o wygaśnięciu mandatu radnego z ww. przyczyn.

Na temat deklaratoryjnego charakteru aktu (uchwały/postanowienia) stwierdzającego wygaśnięcie mandatu radnego wskazuje się również w doktrynie (tak np.: A. Kisielewicz, Komentarz do art. 383 Kodeksu wyborczego [w:] K. W. Czaplicki, B. Dauter, S. J. Jaworski, A. Kisielewicz, F. Rymarz, Kodeks wyborczy. Komentarz, Warszawa 2014, LEX).

Śmierć

Wygaśnięcie mandatu radnego, które następuje w przypadku śmierci radnego, stwierdza komisarz wyborczy w drodze postanowienia, w terminie 14 dni od dnia wystąpienia tej przyczyny. Postanowienie komisarza wyborczego ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym oraz podaje do publicznej wiadomości w Biuletynie Informacji Publicznej jednostki samorządu terytorialnego, w której radny był członkiem organu stanowiącego. Postanowienie komisarza wyborczego o wygaśnięciu mandatu radnego przesyła się wojewodzie oraz przewodniczącemu właściwego organu, w którym zmarły radny zasiadał.

Utrata prawa wybieralności lub nieposiadania go w dniu wyborów

W przypadku wystąpienia przesłanki wygaśnięcia mandatu radnego określonej w art. 383 § 1 pkt 2 Kodeksu wyborczego (tj. utraty prawa wybieralności lub nieposiadania go w dniu wyborów) ustawodawca określił, iż:

1. komisarz wyborczy w drodze postanowienia stwierdza wygaśnięcie mandatu radnego w przypadku:

• pozbawienia radnego praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu;
• pozbawienia radnego praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu;
• ubezwłasnowolnienia radnego prawomocnym orzeczeniem sądu;
• skazania radnego prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe;
• wydania wobec radnego przez sąd prawomocnego orzeczenia stwierdzającego utratę prawa wybieralności, o którym mowa w art. 21a ust. 2a ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów;

2. organ uchwałodawczy danej jednostki samorządu terytorialnego w drodze uchwały stwierdza wygaśnięcie mandatu radnego – w pozostałych przypadkach związanych z utratą przez radnego prawa wybieralności lub nieposiadania go w dniu wyborów (tj. określonych w art. 10 § 1 i 11 § 1 Kodeksu wyborczego, wskazujących na przesłanki posiadania czynnego i biernego prawa wyborczego).

Postanowienie komisarza wyborczego w ww. przypadkach, analogicznie jak w przypadku śmierci radnego, wydawane jest w terminie 14 dni od dnia wystąpienia przyczyny wygaśnięcia mandatu oraz ogłasza się je w wojewódzkim dzienniku urzędowym oraz podaje do publicznej wiadomości w Biuletynie Informacji Publicznej jednostki samorządu terytorialnego, w której radny był członkiem organu stanowiącego.

Z kolei w przypadkach, gdy organem właściwym do stwierdzenia wygaśnięcia mandatu jest organ uchwałodawczy JST, przed podjęciem uchwały o wygaśnięciu mandatu należy umożliwić radnemu złożenie wyjaśnień, a podjętą uchwałę o wygaśnięciu mandatu radnego doręcza się niezwłocznie zainteresowanemu i przesyła wojewodzie oraz komisarzowi wyborczemu.

Odmowa złożenia ślubowania

Wygaśnięcie mandatu radnego związane z odmową złożenia ślubowania przez tego radnego stwierdza rada gminy (rada powiatu, sejmik województwa), w drodze uchwały, w terminie miesiąca od dnia wystąpienia tej przyczyny wygaśnięcia mandatu, którą następnie niezwłocznie doręcza się zainteresowanemu i przesyła wojewodzie oraz komisarzowi wyborczemu. Również w tym przypadku, przed podjęciem uchwały o wygaśnięciu mandatu należy umożliwić radnemu złożenie wyjaśnień.

Pisemne zrzeczenie się mandatu

W przypadku pisemnego zrzeczenia się przez radnego mandatu wygaśnięcie tego mandatu stwierdza komisarz wyborczy, w drodze postanowienia, w terminie 14 dni od dnia tego zrzeczenia, które następnie ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym oraz podaje do publicznej wiadomości w Biuletynie Informacji Publicznej jednostki samorządu terytorialnego, w której radny był członkiem organu stanowiącego. Postanowienie komisarza wyborczego o wygaśnięciu mandatu radnego doręcza się niezwłocznie zainteresowanemu i przesyła wojewodzie oraz przewodniczącemu właściwego organu, w którym radny zasiadał.

Naruszenie ustawowego zakazu łączenia mandatu radnego z wykonywaniem określonych w odrębnych przepisach funkcji lub działalności

Wygaśnięcie mandatu radnego z powodu naruszenia ustawowego zakazu łączenia tego mandatu z wykonywaniem określonych w odrębnych przepisach funkcji lub działalności stwierdza organ uchwałodawczy JST, w drodze uchwały, w terminie miesiąca od dnia wystąpienia przyczyny wygaśnięcia mandatu radnego. Również w tym przypadku przed podjęciem uchwały o wygaśnięciu mandatu należy umożliwić radnemu złożenie wyjaśnień. Następnie uchwałę rady o wygaśnięciu mandatu radnego doręcza się niezwłocznie zainteresowanemu i przesyła wojewodzie oraz komisarzowi wyborczemu.

Jednakże, jeżeli radny przed dniem wyboru wykonywał ww. funkcję lub prowadził ww. działalność, obowiązany jest do zrzeczenia się funkcji lub zaprzestania prowadzenia działalności w ciągu 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania. W przypadku niezrzeczenia się funkcji lub niezaprzestania prowadzenia działalności przez radnego w ww. terminie, rada stwierdza wygaśnięcie mandatu radnego, w drodze uchwały, w ciągu miesiąca od upływu tego terminu.

Wybór na wójta

Przesłanką wygaśnięcia mandatu radnego jest również wybór tej osoby na stanowisko wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Ustawodawca wskazuje, że w takim wypadku wygaśnięcie stwierdza również komisarz wyborczy, w drodze postanowienia, w terminie 14 dni od dnia wystąpienia przyczyny wygaśnięcia mandatu radnego, a postanowienie to ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym oraz podaje do publicznej wiadomości w Biuletynie Informacji Publicznej jednostki samorządu terytorialnego, w której radny był członkiem organu stanowiącego. Postanowienie to doręcza się niezwłocznie zainteresowanemu i przesyła wojewodzie oraz przewodniczącemu właściwego organu, w którym radny zasiadał.

Niezłożenie w terminach określonych w odrębnych przepisach oświadczenia o swoim stanie majątkowym

Jako jedną z przesłanek wygaśnięcia mandatu radnego ustawodawca określił również niezłożenie w terminach określonych w odrębnych przepisach (tj. art. 24h ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym, art. 25c ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym, art. 27c ust. 1 ustawy o samorządzie województwa) oświadczeń o swoim stanie majątkowym.

Należy jednak pamiętać, że dopiero niezłożenie przez radnego oświadczenia o swoim stanie majątkowym po upływie dodatkowego terminu 14 dni liczonego od dnia wezwania tego radnego przez przewodniczącego organu uchwałodawczego, które następuje po niedotrzymaniu pierwotnego terminu do złożenia tego oświadczenia, skutkuje wygaśnięciem mandatu radnego.

W takim przypadku wygaśnięcie mandatu radnego stwierdza rada gminy (rada powiatu, sejmiku województwa), w drodze uchwały, w terminie miesiąca od dnia wystąpienia przyczyny wygaśnięcia mandatu. Również w tym przypadku przed podjęciem uchwały o wygaśnięciu mandatu należy umożliwić radnemu złożenie wyjaśnień, a uchwałę doręcza się niezwłocznie zainteresowanemu i przesyła wojewodzie oraz komisarzowi wyborczemu.

Zaskarżenie aktu stwierdzającego wygaśnięcie mandatu radnego

Zgodnie art. 384 § 1 Kodeksu wyborczego od uchwały rady gminy (rady powiatu, sejmiku województwa) i postanowienia komisarza wyborczego o wygaśnięciu mandatu radnego z ww. przyczyn (z wyjątkiem śmierci radnego), zainteresowanemu przysługuje skarga do sądu administracyjnego w terminie 7 dni od dnia doręczenia uchwały albo postanowienia, którą wnosi się za pośrednictwem organu stwierdzającego wygaśnięcie mandatu.

Ustawodawca wskazał również w § 2 tego przepisu, iż sąd administracyjny rozpatruje ww. skargę w terminie 14 dni od dnia jej wniesienia. Natomiast ewentualną skargę kasacyjną od wyroku sądu I instancji wnosi się w terminie 14 dni. Wygaśnięcie mandatu radnego następuje z dniem uprawomocnienia się wyroku sądu administracyjnego oddalającego ww. skargę.

Ww. terminy są terminami szczególnymi względem ogólnych terminów określonych przepisami Prawa o postępowaniu przed sadami administracyjnymi, tj. 30-dniowego terminu na wniesienie skargi oraz 30-dniowego terminu na wniesienie ewentualnej skargi kasacyjnej od wyroku sądu I instancji. Jednocześnie wskazać należy, że przepisy Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, w przeciwieństwie do ww. przepisów Kodeksu wyborczego, nie określają terminu, w jakim sąd powinien rozpatrzyć wniesioną skargę.

Podsumowanie

Wskazane w niniejszym artykule terminy dla komisarza wyborczego (14 dni) oraz organów stanowiących JST (1 miesiąc) na wydanie aktu stwierdzającego wygaśnięcie mandatu radnego mają charakter wyłącznie instrukcyjny, a ich upływ nie pozbawia tych podmiotów prawa do podjęcia stosownego aktu (postanowienia/uchwały).

Jednocześnie wskazać należy, iż ustawodawca określił jedynie, iż w przypadku uchybienia tym terminom przez organy uchwałodawcze JST dopuszczalne jest, na podstawie przepisów ustaw samorządowych, wydanie przez wojewodę stosownego zarządzenia zastępczego w powyższym zakresie.

W przypadku bezczynności komisarza wyborczego jedyną możliwością wydaje się być skarga w tym zakresie do Państwowej Komisji Wyborczej, która zgodnie z art. 160 § 1 Kodeksu wyborczego m.in. sprawuje nadzór nad przestrzeganiem prawa wyborczego oraz rozpatruje skargi na działalność komisarzy wyborczych, czego konsekwencja może być wydanie, w trybie art. 161 § 1 Kodeksu wyborczego, wytycznych wiążących pozostającego w bezczynności komisarza.

Mateusz Karciarz

prawnik w Kancelarii Prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu, doktorant na WPiA UAM, specjalizuje się w zakresie prawa administracyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem prawa samorządowego

Maciej Kiełbus

Partner Zarządzający, prawnik w ZIEMSKI&PARTNERS Kancelaria Prawna Kostrzewska, Kołodziejczak i Wspólnicy w Poznaniu, specjalizuje się w zakresie prawa administracyjnego, w szczególności prawa samorządu terytorialnego oraz prawa odpadowego

Tekst pochodzi z portalu Prawo Dla Samorządu