Prawo Dla Samorządu

W spółkach kapitałowych z udziałem jednostek samorządu terytorialnego [dalej: JST] obowiązkowo działają zarówno zarząd, jak i rada nadzorcza.

Powołanie zarządu stanowi oczywistą konieczność wynikającą z przewidzianego w Kodeksie spółek handlowych z dnia 15 września 2000 r. [dalej: k.s.h.] ustawowego modelu spółki kapitałowej, w której wyodrębniony musi być organ zarządzający. Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 201 § 1 k.s.h. oraz art. 368 § 1 k.s.h. to zarząd prowadzi sprawy spółki kapitałowej i reprezentuje ją w relacjach z osobami trzecimi. Z kolei rada nadzorcza musi obowiązkowo zostać powołana w spółce kapitałowej z udziałem JST z uwagi na jednoznaczne brzmienie art. 10a ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej [dalej: u.g.k.], zgodnie z którym w spółkach z udziałem jednostek samorządu terytorialnego działa rada nadzorcza.

Według ogólnych reguł przewidzianych w k.s.h., jeżeli umowa bądź akt założycielski spółki nie stanowi inaczej, mandat członka zarządu spółki z o.o. wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu. W przypadku powołania członka zarządu na okres dłuższy niż rok, mandat członka zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników, zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Jeżeli umowa spółki przewiduje, że członków zarządu powołuje się na okres wspólnej kadencji, mandat członka zarządu powołanego przed upływem danej kadencji zarządu wygasa równocześnie z wygaśnięciem mandatów pozostałych członków zarządu, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Mandat członka zarządu wygasa również wskutek śmierci, rezygnacji albo odwołania ze składu zarządu.

Natomiast w przypadku spółki akcyjnej okres sprawowania funkcji przez członka zarządu nie może być dłuższy niż pięć lat. Ponowne powołania tej samej osoby na członka zarządu są dopuszczalne na kadencje nie dłuższe niż pięć lat każda. Powołanie może nastąpić nie wcześniej niż na rok przed upływem bieżącej kadencji członka zarządu. Statut może w granicach czasowych trwania wspomnianej wyżej pięcioletniej kadencji ustanowić częściowe odnawianie zarządu w ten sposób, że pewna liczba członków zarządu kolejno ustępuje albo w drodze losowania, albo według starszeństwa wyboru, albo w inny sposób. Jeżeli statut przewiduje, że członków zarządu powołuje się na okres wspólnej kadencji, mandat członka zarządu powołanego przed upływem danej kadencji zarządu wygasa równocześnie z wygaśnięciem mandatów pozostałych członków zarządu, chyba że statut spółki stanowi inaczej. Mandat członka zarządu wygasa najpóźniej z dniem odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu. Wygasa on również wskutek śmierci, rezygnacji albo odwołania tego członka ze składu zarządu.

Artykuł 10a ust. 6 u.g.k. ustanawia wyłączne uprawnienie rad nadzorczych spółek z udziałem JST do powoływania oraz odwoływania członków zarządu. Przepis ten jako regulacja szczególna wyłącza stosowanie innych sposobów wyboru członków zarządu, w okresie gdy JST pozostaje wspólnikiem lub akcjonariuszem. Postanowienia umowy spółki, aktu założycielskiego bądź statutu przewidujące inny sposób wyboru są bezskuteczne. W przypadku spółki z o.o. wyłączone jest zastosowanie art. 201 § 4 k.s.h., zgodnie z którym członek zarządu jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej, z kolei w przypadku spółek akcyjnych nie stosuje się art. 368 § 4 zd. 1 k.s.h., według którego członków zarządu w spółkach akcyjnych powołuje i odwołuje rada nadzorcza, chyba że statut spółki stanowi inaczej. Wymaga stanowczego podkreślenia, że wprowadzenie do umowy odmiennych zasad powoływania członków zarządu będzie nieważne jako sprzeczne z normą prawną, która w sposób bezwzględny wiąże jej adresatów.

Wypada zaznaczyć, że zaangażowanie JST w konkretnej spółce nie musi mieć charakteru pierwotnego i może nastąpić już po zarejestrowaniu spółki w rejestrze przedsiębiorców, np. wskutek nabycia przez JST udziałów lub akcji od dotychczasowego wspólnika bądź objęcia nowoutworzonych udziałów lub akcji w podwyższonym kapitale zakładowym spółki. JST, może przystąpić do spółki, w której kwestia powoływania członków zarządu jest uregulowana odmiennie niż to wynika z art. 10a ust. 1 u.g.k. Niemniej z momentem, gdy wspólnikiem lub akcjonariuszem stanie się JST – niezależnie od brzmienia umowy lub statutu spółki - to właśnie rada nadzorcza będzie jedynym uprawnionym organem do powołania lub odwołania członków zarządu. Ewentualne powołanie nowych członków zarządu na zasadach obowiązujących przed przystąpieniem JST do spółki będzie musiało być postrzegane jako niezgodne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami i będzie stanowić uzasadnioną podstawę do kwestionowania legalności pełnienia funkcji przez osoby powołane przez podmiot bądź organ spółki inny niż rada nadzorcza.

W odniesieniu do rad nadzorczych spółek z udziałem JST – inaczej niż w przypadku zarządu - żaden przepis ustawowy nie przypisuje konkretnemu organowi bądź podmiotowi wyłącznej kompetencji do powoływania jej członków. W tym zakresie umowa bądź statut mogą tę kwestię regulować dowolnie, np. przyznając prawo powoływania określonej liczby członków rady nadzorczej według proporcji posiadanych udziałów lub akcji. Potencjalnych zagrożeń dla stabilności składu rady nadzorczej należy zatem upatrywać w innych regulacjach. W szczególności należy pamiętać o unormowaniu wynikającym z ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi [dalej: ustawa kominowa).

Art. 14 ust. 1 ustawy kominowej w kategoryczny sposób określa skutki naruszenia przepisów tej ustawy przez radę nadzorczą. W myśl przywołanego przepisu za nieprzestrzeganie przepisów ustawy organy nadzorcze jednostek organizacyjnych wymienionych w art. 1 pkt 2-7 ustawy kominowej (w tym kapitałowej spółki z udziałem JST) ulegają rozwiązaniu z mocy prawa. Tym samym dopuszczenie się przez członków rady nadzorczej działań kwalifikowanych jako sprzeczne z przepisami ustawy kominowej będzie skutkować ex lege rozwiązaniem rady nadzorczej i utratą statusu członka tego organu. Dla przykładu Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 marca 2005 r. (sygn. akt II CK 471/04, Biuletyn SN, rok 2005, nr 10) stwierdził, że przyznanie przez radę nadzorczą jednoosobowej spółki prawa handlowego utworzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego premii kwartalnej dla członków zarządu stanowi naruszenie przepisów ustawy kominowej i powoduje rozwiązanie tej rady z mocy prawa.

Należy zatem pamiętać, że dla stabilności składu organów spółek kapitałowych z udziałem JST, znaczenie mają nie tylko typowe zdarzenia prawne takie jak odwołanie bądź upływ kadencji, ale również inne zdarzenia, które uzyskują doniosłość prawną wyłącznie w odniesieniu do spółek z udziałem JST. W związku z powyższym członkowie organów takich spółek powinni wykazywać się szczególną wiedzą i dbałością o zgodność podejmowanych czynności nie tylko z ogólnymi regulacjami jak np. k.s.h., ale również z przepisami szczególnymi, których przykłady zostały przedstawione powyżej. Wypada zaznaczyć, że przywołane przykłady nie mają charakteru wyczerpującego, albowiem także inne przepisy normują kwestię składu organów spółek z udziałem JST, w szczególności, wykluczając możliwość pełnienia w nich funkcji z powodu prawomocnego skazania potencjalnego członka organu za popełnienie określonego ustawą przestępstwa (vide art. 18 § 2 k.s.h.).

Być albo nie być organów kapitałowej spółki z udziałem JST