Prawo Dla Samorządu

W praktyce zdarzają się sytuacje, w których grunty należące do jednostek samorządu terytorialnego – dla celów inwestycji ponadlokalnych realizowanych przez odpowiednie organy państwowe – są wywłaszczane na rzecz Skarbu Państwa. Dokonywane pod przymusem („z nakazu władzy publicznej” lub „z mocy prawa”) przeniesienie własności nieruchomości w zamian za odszkodowanie traktowane jest w orzecznictwie sądowym jako odpłatna dostawa towaru, którą JST obowiązana jest opodatkować podatkiem od towarów i usług (VAT).

Potwierdzeniem powyższego jest niedawny wyrok WSA w Łodzi z dnia 15 lutego 2013 r. ( I SA/Łd 1524/12), który dotyczył przejęcia przez Skarb Państwa nieruchomości należących do gminy wskutek ich wydzielenia (decyzjami wojewody i ministra infrastruktury) pod budowę drogi – obwodnicy miasta. uprawomocnieniu się wskazanych decyzji, wydzielone nieruchomości z mocy prawa stały się własnością Skarbu Państwa. W odrębnej decyzji wojewoda ustalił wysokość przypadającego gminie z powyższego tytułu odszkodowania w oparciu o operat szacunkowy sporządzony przez rzeczoznawcę majątkowego.

Gmina występując o interpretację podatkową, a następnie przed Sądem argumentowała, że przejęcie gruntów z mocy prawa przez Skarb Państwa nie nosi znamion działalności gospodarczej, wobec czego nie powinno podlegać opodatkowaniu VAT. Gmina bowiem dokonała zbycia nieruchomości niezależnie od swojej woli w drodze decyzji administracyjnej, bez prawa wyboru i negocjacji ceny. Gmina nie prowadziła działań mających na celu zwiększenie ceny sprzedaży poprzez np. ulepszenie infrastruktury sprzedawanych nieruchomości, ani też nie dokonywała wcześniej (przed otrzymaniem decyzji w zakresie wywłaszczenia) żadnych czynności w celu znalezienia potencjalnego nabywcy (np. poprzez umieszczanie ogłoszeń prasowych). Nieruchomości te także nie służyły dotychczas wykonywaniu działalności gospodarczej opodatkowanej VAT. Podniesiono również, że budowa dróg publicznych należy do zadań publicznych gminy, zatem przeniesienie przez gminę własności nieruchomości dla realizacji tego zadania pozostawać winno poza zakresem VAT.

Wojewódzki Sąd Administracyjny powyższego stanowiska nie podzielił. Zdaniem Sądu, ustawodawca bardzo szeroko (zgodnie z zasadą powszechności opodatkowania) określił zarówno przedmiot opodatkowani, jak i podmioty działające w charakterze podatnika VAT. Nie budziło w sprawie wątpliwości, że skarżąca gmina ma co do zasady status podatnika VAT w zakresie czynności dotyczących gospodarowania nieruchomościami, np. przy ich sprzedaży (z wyłączeniem realizacji zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, do realizacji których została powołana).

Istotna dla rozstrzygnięcia sprawy okazała się specyfika czynności wywłaszczenia za odszkodowaniem. Z przepisów prawa podatkowego wynika bowiem niewątpliwy zamiar objęcia tej czynności opodatkowaniem. Oznacza to, że nie może być ona „wyławiana” z całokształtu czynności podejmowanych w ramach działalności gospodarczej podatnika VAT, lecz musi być postrzegana jako składowa tej działalności, w ramach której dokonywane są różne transakcje, nie wszystkie za pełną aprobatą lub wręcz planowaniem przez przedsiębiorcę. Stąd opodatkowanie odpłatnej dostawy towarów (w tym wywłaszczenia za odszkodowaniem) przez podatnika działającego w takim charakterze odnosi się do całej szeroko rozumianej sfery aktywności podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. Poza tą sferą pozostają działania w sferze osobistej, a w przypadku organów władzy publicznej - działania w zakresie realizacji zadań nałożonych odrębnymi przepisami, dla realizacji których zostały powołane, poza czynnościami wykonywanymi na podstawie umów cywilnoprawnych. Jednocześnie Sąd stwierdził, wbrew twierdzeniom gminy, że przeniesienie własności nieruchomości przeznaczonej na budowę obwodnicy miasta w ciągu drogi krajowej nie mieściło się w ramach realizacji zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, dla których gmina została powołana. Wobec powyższego nie było również podstaw do wyłączenia wywłaszczenia nieruchomości z zakresu czynności podlegających opodatkowaniu VAT.

Wywłaszczana JST płaci VAT od odszkodowania