Do końca marca rady gmin miały czas na podjęcie uchwał w przedmiocie wyodrębnienia w budżecie gminy funduszu sołeckiego. W gminach, w których podjęta została uchwała wyrażająca zgodę na wyodrębnienie środków funduszu, obecnie rozpocznie się okres pracy nad docelowym kształtem przedsięwzięć podlegających finansowaniu ze środków tego funduszu.
Wstęp
Podjęcie – w terminie do 31 marca roku poprzedzającego rok budżetowy - uchwały przez radę gminy w przedmiocie wyrażenia zgody na wyodrębnienie w budżecie gminy środków funduszu sołeckiego stanowi początek drogi do określenia przedsięwzięć podlegających jego finansowaniu. W procesie tym istotną rolę odgrywają nie tylko organy gminy (wójt oraz rada gminy), ale również mieszkańcy sołectw, aktywnie uczestniczący we wskazaniu przedsięwzięć poprzez organy sołectwa. Całość tego procesu ujęta jest jednak w określone ramy prawne wynikające z ustawy z dnia 20 lutego 2009 r. o funduszu sołeckim.
Informacja o wysokości środków przypadających na dane sołectwo
Poinformowanie sołtysów o wysokości środków będących w dyspozycji danego sołectwa spoczywa na wójcie. Stosowną informację w tym zakresie wójt przekazuje sołtysowi do 31 lipca roku poprzedzającego rok wydatkowania środków. Wzór wyliczenia kwoty funduszu dla sołectwa wskazany jest wprost w ustawie. Jedną ze zmiennych kształtujących kwotę środków jest informacja o liczbie mieszkańców zamieszkałych na obszarze danej gminy (według stanu na określony ustawowo dzień), ustalona przez Prezesa GUS. W praktyce zdarza się, że pozyskanie koniecznych do wyliczenia wysokości funduszu danych statystycznych jest kłopotliwe, bowiem GUS aktualizuje swoje bazy danych z opóźnieniem. (W takich wypadkach powszechnie zaleca się wykorzystanie dostępnych danych z lat ubiegłych i w oparciu o nie tymczasowe wyliczenie kwoty funduszu dla sołectw, a następnie podjęcie odpowiedniej procedury korygującej uprzednio wyliczone wielkości środków).
Udział zebrania wiejskiego sołectwa w procesie aplikowania o środki funduszu
Zebranie wiejskie odgrywa kluczową rolę w procesie aplikowania o środki funduszu sołeckiego. Uchwala ono bowiem wniosek sołectwa, a zatem istotne jest nie tylko jego prawidłowe zwołanie, ale i przebieg oraz udokumentowanie. Szczegóły funkcjonowania zebrania wiejskiego określa ustawa o samorządzie gminnym oraz statut sołectwa.
W praktyce liczne kontrowersje budzi kwestia uprawnienia do uczestnictwa w zebraniu wiejskim. Jako decydujące wskazuje się kryterium stałego zamieszkiwania na terenie sołectwa, które jest jednak różnie postrzegane w orzecznictwie sądowym. I tak np. Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w wyroku z 30.09.2008 r. (III SA/Wr 8/08) stwierdził, że dla oceny miejsca stałego pobytu nie należy kierować się wyłącznie oświadczeniami osoby zainteresowanej, konieczne jest bowiem uwzględnienie okoliczności zewnętrznych mogących świadczyć o tym, że dana osoba rzeczywiście zamierza stale przebywać w tej miejscowości. Jedną z takich okoliczności – zaznaczył Sąd – jest fakt stałego zameldowania, które stanowi formalne potwierdzenie zamiaru stałego pobytu. Jako rozwiązanie pozwalające na wyeliminowanie (choć w pewnym tylko stopniu) wątpliwości co do zasadności udziału w zebraniu wiejskim proponuje się wprowadzenie pisemnych oświadczeń o stałym zamieszkiwaniu na terenie sołectwa osób uczestniczących w zebraniu.
Przedsięwzięcia finansowane z funduszu sołeckiego
Środki funduszu sołeckiego przeznacza się na realizację przedsięwzięć zgłoszonych we wniosku sołectwa, o ile wypełnią one kryteria ustawowe. Kryteria te obejmują realizację zadania własnego gminy, poprawę warunków życia mieszkańców oraz zgodność ze strategią rozwoju gminy (wypełnione łącznie).
Katalog zadań własnych gminy jest szeroki i obejmuje m.in. sprawy z zakresu ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody, gospodarki wodnej, kultury, opieki nad zabytkami, zieleni gminnej, czy gminnych dróg. Aby w pełni ustalić kompetencje gminy w zakresie realizacji poszczególnych zadań uzasadnionym będzie także sięgnięcie do treści przepisów szczególnych regulujących zagadnienia pośrednio związane z przedmiotem przedsięwzięcia, a zatem zawartych poza ustawą o samorządzie gminnym.
W praktyce nieprawidłowe ukształtowanie przedsięwzięć stanowi częstą przyczynę odrzucenia wniosku sołectwa.
Podsumowanie
Zasygnalizowane powyżej kwestie dotyczące funkcjonowania funduszu sołeckiego ukazują, że w procesie jego kształtowania i wykorzystania ważne jest nie tylko właściwe postrzeganie procedur zmierzających do wyodrębnienia kwot funduszu w budżecie gminy, ale również prawidłowe określenie przedsięwzięć podlegających finansowaniu. Zapewnienie właściwej komunikacji pomiędzy gminą i jej jednostkami pomocniczymi z pewnością umniejszy obszary potencjalnych zagrożeń związanych z gospodarowaniem środkami funduszu i przyczyni się do lepszego ich wykorzystania dla dobra mieszkańców wspólnoty samorządowej.
Piotr Koźmiński