PROJEKT PREZYDENCKI: Obywatelska inicjatywa uchwałodawcza

Projekt ustawy prezydenckiej przewiduje wyraźne wprowadzenie instytucji obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej.

Ustawy samorządowe nie definiują pojęcia inicjatywy uchwałodawczej. W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego przyjmuje się, że „inicjatywa uchwałodawcza to służące danemu podmiotowi prawo (niekiedy także obowiązek) przedłożenia organowi stanowiącemu samorządu terytorialnego projektu uchwały”¹. Obywatelska inicjatywa uchwałodawcza jest natomiast prawem przyznawanym określonej grupie mieszkańców danej gminy, powiatu czy województwa. Celem takiej inicjatywy jest umożliwienie większej aktywności i uczestnictwa mieszkańców w sprawach jednostki samorządu terytorialnego.

W obecnie obowiązujących przepisach kwestia inicjatywy uchwałodawczej w jednostkach samorządu terytorialnego nie została uregulowana w sposób kompleksowy. Sporadycznie przepisy szczególne zastrzegają wyłączną inicjatywę uchwałodawczą dla określonych podmiotów np. w przypadku budżetu jest to organ wykonawczy JST. Ustawy wskazują jedynie, w jakiej formie organy jednostek samorządu podejmują swoje rozstrzygnięcia, jaka jest wymagana większość i quorum dla ważności i skuteczności takich decyzji. Krąg podmiotów uprawnionych do opracowania i przedłożenia pod obrady rady gminy (powiatu) czy też sejmiku województwa projektu uchwały co do zasady może być określony w postanowieniach statutu danej jednostki. Podmiotem posiadającym prawo inicjatywy uchwałodawczej może być m.in. grupa mieszkańców danej wspólnoty samorządowej. Obecnie w Polsce prawo obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej mają mieszkańcy kilkudziesięciu gmin². Nie jest to więc rozwiązanie powszechnie występujące w polskich gminach. W orzecznictwie sądów administracyjnych można spotkać się wręcz z poglądem, który wyklucza możliwość uregulowania obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej w statucie jednostki samorządu terytorialnego (por. Wyrok WSA we Wrocławiu, sygn. akt III SA/Wr 584/05; Wyrok WSA w Olsztynie, sygn. akt II SA/Ol 737/08).

Projekt prezydencki proponuje dodanie art. 12a do ustawy o samorządzie gminnym (oraz analogicznie brzmiących artykułów do ustawy o samorządzie powiatowym i ustawy o samorządzie województwa). Przepis ten zakłada przyznanie prawa obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej tym mieszkańcom gminy (powiatu, województwa), którym przysługuje prawo wybierania do rady gminy (rady powiatu, sejmiku województwa). W ustępie 2 wskazano jednak, że obywatelska inicjatywa uchwałodawcza nie może dotyczyć uchwał, dla których ustawy zastrzegają wyłączną właściwość organu wykonawczego do wniesienia projektu uchwały. Chodzi przede wszystkim o uchwały dotyczące budżetu, miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego albo ich zmian.

Zasady i tryb dotyczące wykonywania prawa inicjatywy obywatelskiej mają być zawarte w statucie gminy (powiatu, województwa). Ma on określać w szczególności:

- minimalną liczbę mieszkańców uprawnionych do głosowania w wyborach do rady gminy (powiatu, sejmiku województwa) mogącą wystąpić z obywatelską inicjatywą uchwałodawczą, która nie może być większa niż 15% uprawnionych;

- tryb postępowania z projektem uchwały wniesionym jako obywatelska inicjatywa uchwałodawcza (w projekcie zaznaczono, że przy ustalaniu trybu postępowania należy mieć na względzie by rada gminy (rada powiatu, sejmik województwa) mogły rozpatrzyć projekt uchwały bez zbędnej zwłoki);

- uprawnienia wnioskodawców na etapie prac rady gminy (rady powiatu, sejmiku województwa) nad projektem uchwały.

W celu uniknięcia sytuacji, w której wobec bezczynności organu stanowiącego w zakresie nowelizacji statutu, mieszkańcy zostaliby pozbawieni prawa obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej w przepisach przejściowych przewidziano regulacje mające zastosowanie w takim przypadku. W artykułach 92-97 projektu ustawy prezydenckiej uregulowano mechanizm postępowania organów do czasu ustalenia w statucie jednostki samorządu terytorialnego zasad i trybu wykonywania prawa obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej. Mechanizm ten bazuje na wielkości poszczególnych jednostek.

Proponowane zmiany należy oceniać pozytywnie. Pozwolą one na zwiększenie udziału społeczeństwa w sprawach i zadaniach wspólnoty samorządowej, której są częścią oraz zakończą spór trwający w orzecznictwie sądów administracyjnych dotyczący możliwości uregulowania obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej w statucie jednostki samorządu terytorialnego³.

 

Przypisy

Maciej Kiełbus

Partner Zarządzający, prawnik w ZIEMSKI&PARTNERS Kancelaria Prawna Kostrzewska, Kołodziejczak i Wspólnicy w Poznaniu, specjalizuje się w zakresie prawa administracyjnego, w szczególności prawa samorządu terytorialnego oraz prawa odpadowego

Marta Bokiej

aplikant radcowski, specjalizuje się w zakresie prawa administracyjnego ze szczególnym uwzględnieniem prawa nieruchomości i inwestycji budowlanych

Tekst pochodzi z portalu Prawo Dla Samorządu