PROJEKT PREZYDENCKI: Zmiana ważności referendum

Referendum będzie co do zasady ważne niezależnie od liczby osób uczestniczących w głosowaniu.

W związku z postępującym zaawansowaniem prac legislacyjnych nad projektem ustawy o współdziałaniu w samorządzie terytorialnym na rzecz rozwoju lokalnego i regionalnego oraz o zmianie niektórych ustaw warto poddać analizie proponowane w jej ramach rozwiązania prawne, które być może niebawem zmienią samorządową rzeczywistość.

W artykule z dnia 7 września 2013 r. pt. „Nowa jakość w gminie, czyli prezydencki projekt ustawy samorządowej już w Sejmie” wskazaliśmy, że 30 sierpnia br. do Sejmu trafił prezydencki projekt ustawy o współdziałaniu w samorządzie terytorialnym na rzecz rozwoju lokalnego oraz o zmianie niektórych ustaw [dalej również: projekt ustawy samorządowej]. Wśród licznych zmian proponowanych nowelizacją znalazły się m.in. nowe rozwiązania prawne dotyczące ważności referendum lokalnego.

Obecnie referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział, co najmniej 30% uprawnionych do głosowania. W przypadku referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów bezpośrednich wymagany jest udział 3/5 liczby osób biorących udział w wyborze odwoływanego organu. Projekt ustawy samorządowej przewiduje zmiany ww. progów frekwencji. W odniesieniu do większości spraw objętych materią referendalną przewiduje się zniesienie dotychczas wymaganego progu frekwencji. W uzasadnieniu projektu podkreślono, iż obecna regulacja sprawia, że referenda w sprawach innych niż odwoływanie organów jednostek samorządu terytorialnego są rzadkością, a jeszcze rzadziej są one ważne. Tymczasem zgodnie z zapisami art. 170 Konstytucji RP powinny być formą rozstrzygania bieżących problemów stojących przed jednostkami samorządu terytorialnego.

Według proponowanych rozwiązań, referendum będzie ważne niezależnie od liczby osób, które będą w nim uczestniczyły. Progi frekwencji zostaną jednak zachowane w dwóch przypadkach. Po pierwsze, referendum w sprawie samoopodatkowania będzie ważne w przypadku, gdy weźmie w nim udział co najmniej 30% mieszkańców, po drugie, referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów bezpośrednich będzie ważne, jeśli weźmie w nim udział nie mniej osób, niż wzięło udział w wyborze tego organu. W przypadku referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego dojdzie zatem do obostrzenia obecnego progu frekwencji.

W projekcie zaproponowano także zmiany mające na celu doprecyzowanie sposobu wykonania rozstrzygającego wyniku referendum. Proponuje się, by działania organów jednostek samorządu terytorialnego, w szczególności wydawanie odpowiednich aktów normatywnych, następowało nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników referendum. Ponadto przyjmuje się, że organy te nie mogą podejmować działań sprzecznych z rozstrzygającym wynikiem referendum w terminie 2 lat od dnia ogłoszenia wyników referendum, jednak nie dłużej niż do dnia nowych wyborów.

Projekt przewiduje także wprowadzenie mechanizmów chroniących finanse publiczne na etapie podejmowania decyzji w referendum. Jednym z nich ma być obowiązek sporządzania analizy skutków finansowych realizacji ewentualnego rozstrzygającego wyniku referendum, które jest przeprowadzane na wniosek mieszkańców. W sytuacji, gdy okaże się, że realizacja takiego wyniku mogłaby spowodować znaczne straty finansowe lub ze względu na brak środków będzie niemożliwa lub znacznie utrudniona – na żądanie organu wykonawczego równocześnie z referendum na wniosek mieszkańców będzie przeprowadzane referendum w sprawie samoopodatkowania mieszkańców.

Proponowane zmiany w zakresie ważności referendum mają w założeniu wzmocnić udział obywateli w decydowaniu o sprawach istotnych dla wspólnoty samorządowej. Zniesienie progu frekwencji i wprowadzenie mechanizmów gwarantujących wdrożenie wyniku referendalnego w życie, choć mogą przyczynić się do spopularyzowania  instytucji demokracji bezpośredniej, nie są jednak rozwiązaniami doskonałymi –wątpliwości rodzi m.in. ryzyko forsowania niekorzystnych dla samorządów rozwiązań niską liczbą głosów. Warto zatem postulować, by w toku prac legislacyjnych, zwrócono uwagę na szerokie spectrum konsekwencji proponowanych zmian przepisów referendalnych. 

Anna Kudra-Ostrowska

Doktor nauk prawnych, specjalizuje się w sprawach z zakresu prawa planowania i zagospodarowania przestrzennego i jemu pokrewnych (prawo budowlane, prawo geologiczne i górnicze, prawo ochrony środowiska, prawna ochrona krajobrazu, prawne uwarunkowania korzystania z dróg publicznych).

Marta Bokiej

aplikant radcowski, specjalizuje się w zakresie prawa administracyjnego ze szczególnym uwzględnieniem prawa nieruchomości i inwestycji budowlanych

Tekst pochodzi z portalu Prawo Dla Samorządu