Wygaśnięcie mandatu członków RN komunalnej spółki z o.o.

Zagadnienie wygaśnięcia mandatu członków rad nadzorczych – powołanych na okres dłuższy niż rok w drugiej połowie przyjętego przez spółkę roku obrotowego, można uznać za nadal budzące praktyczne wątpliwości.

Przepisy ustawy o gospodarce komunalnej (u.g.k.) dla spółek z większościowym udziałem jednostek samorządu terytorialnego stanowią nie tylko o obowiązkowym ustanowieniu rad nadzorczych, ale przewidują również, że kadencja członka rady nadzorczej w takiej spółce trwa 3 lata. W tym zakresie przepisy ustawy o gospodarce komunalnej mają pierwszeństwo przed uregulowaniami Kodeksu spółek handlowych, stosowanymi – w stosunku do rad nadzorczych – jedynie z zastrzeżeniem odmiennych postanowień u.g.k. Kadencja członka rady nadzorczej w rzeczonych spółkach będzie zatem wyznaczona  przepisami u.g.k. i zawsze dłuższa niż rok. Przepisy Kodeksu spółek handlowych będą natomiast regulowały m.in. ustanie pełnienia funkcji – w tym wygaśnięcie mandatu. W przypadku powołania członków rady nadzorczej na okres dłuższy niż rok, ich mandaty wygasają z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia tej funkcji. Mandat członka rady nadzorczej wygasa również wskutek śmierci, rezygnacji albo odwołania ze składu rady nadzorczej – przy czym wątpliwości, o których mowa była na wstępie, dotyczą wygaśnięcia mandatu wskutek odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji.

Omawiając to zagadnienie, w pierwszej kolejności rozważenia wymaga wzajemna relacja pomiędzy pojęciami „mandatu” i „kadencji”. Pojęcia te w przypadku członków rad nadzorczych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością nie zostały ustawowo zdefiniowane, lecz ich rozumienie można aktualnie uznać za pozbawione kontrowersji. Przyjmuje się, że pierwsze z nich oznacza kompetencję do sprawowania funkcji członka organu spółki (mandat), a drugie – okres sprawowania tej funkcji. Nie chodzi przy tym o faktyczny czas pełnienia funkcji, lecz o okres na jaki członek organu spółki został powołany. Faktyczny okres pełnienia funkcji – z różnych przyczyn - może być różny od kadencji. Wykonywanie mandatu jest równoznaczne z pełnieniem funkcji, a wygaśnięcie mandatu – z utratą tej kompetencji. Wymaga przy tym podkreślenia, że zakończenie pełnienia funkcji nie jest – w świetle przepisów k.s.h. - związane z pojęciem kadencji lecz pojęciem mandatu[1]. W konsekwencji, ocena czy i w jakim terminie ustanie członkostwo w radzie nadzorczej, uzależnione jest od ustalenia, kiedy wygasają mandaty poszczególnych członków tego organu. Moment ten – w braku zaistnienia okoliczności wskazanych w art. 202 § 4 w zw. z art. 218 § 3 k.s.h. tj. śmierci, rezygnacji albo odwołania, jest natomiast wyznaczony treścią art. 218 § 2 k.s.h., zgodnie z którym w przypadku powołania członków rady nadzorczej na okres dłuższy niż rok, ich mandaty wygasają z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia tej funkcji. Można stwierdzić, że sposób rozumienia zwrotu „pełny rok obrotowy” oraz np. dopuszczalność (niedopuszczalność) wygaśnięcia mandatu (z innych przyczyn niż śmierć, odwołania czy rezygnacja) przed upływem terminu kadencji jest przedmiotem rozbieżności w doktrynie, których źródła nie usunęło wejście w życie k.s.h. lub nowelizacje tej ustawy. Kontrowersje dotyczą w szczególności właściwego sposobu obliczenia terminu wygaśnięcia mandatu w przypadku powołania w drugiej połowie roku obrotowego i po odbyciu zwyczajnego zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za rok poprzedni. W omawianym zakresie można wyróżnić trzy rozbieżne poglądy, wypracowane w stosunku do konkretnych organów konkretnego typu spółek kapitałowych. Można jednak uznać za uzasadnione przyjęcie, że rozważania dotyczące rozumienia mandatu, kadencji czy sformułowania „pełny rok obrotowy” nie powinny prowadzić do odmiennych wniosków w przypadku zarządu i odmiennych w przypadku rady nadzorczej, o ile wprost nie wynika to z treści przepisu ustawy.

Zgodnie z pierwszym ze stanowisk, mandat członka organu spółki z o.o. powołanego na 3-letnią kadencję, w drugiej połowie roku obrotowego (np. 14.07.2010 r.), wygaśnie z dniem odbycia zwyczajnego zgromadzenia wspólników w roku 2013 r., zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za rok 2012, ponieważ rok 2012 będzie w tym przypadku „ostatnim pełnym rokiem obrotowym pełnienia funkcji”. Interpretacja ta powoduje, że mandat członka organu może wygasnąć przed upływem kadencji.

Zgodnie z drugim ze stanowisk, mandat członka organu spółki powołanego na trzyletnią kadencję w drugiej połowie roku obrotowego (np. 14.07.2010 r.) wygaśnie z dniem odbycia zgromadzenia wspólników w 2014 r., zatwierdzającym sprawozdanie finansowe za rok 2013. Interpretacja ta powoduje, że mandat jest w tym przypadku dłuższy od kadencji.

Zgodnie natomiast z trzecim ze stanowisk, mandat wygasa przede wszystkim z dniem upływu kadencji. Odbycie zwyczajnego zgromadzenia wspólników przed dniem upływu kadencji nie skutkowałoby zatem wygaśnięciem mandatu. W tym ujęciu tylko odwołanie, rezygnacja czy śmierć członka organu prowadziłyby do wcześniejszego – niż upływ kadencji - wygaśnięcia mandatu.

 Odnosząc się do zaprezentowanych powyżej stanowisk, uzasadnione jest w pierwszej kolejności zwrócenie uwagi, że określone w przepisach k.s.h. zdarzenia skutkujące wygaśnięciem mandatu nie uwzględniają – jako okoliczności o wskazanym skutku – upływu kadencji. W konsekwencji uzasadnione jest stwierdzenie, że upływ kadencji nie jest sam w sobie okolicznością skutkującą wygaśnięciem mandatu[2]. Oznaczenie kadencji w przepisach u.g.k. ma natomiast to znaczenie, że skutkuje zastosowaniem przewidzianej przepisami k.s.h. regulacji dotyczącej mandatów członków rady nadzorczej powołanych na okres dłuższy niż rok. Pozwala też na ustalenie, który rok obrotowy jest „ostatnim pełnym rokiem obrotowym pełnienia tej funkcji”. Uzasadniałoby to brak możliwości zaakceptowania trzeciego z powołanych wyżej stanowisk.

W dalszej kolejności, przy ocenie omawianego zagadnienia, za uzasadnione można uznać odniesienie się do pojęcia roku obrotowego - i w braku jego definicji w przepisach k.s.h. - odwołanie się do przyjętej w ustawie o rachunkowości. Rok obrotowy „to rok kalendarzowy lub inny okres trwający 12 kolejnych pełnych miesięcy kalendarzowych, stosowany również do celów podatkowych. Rok obrotowy lub jego zmiany określa statut lub umowa, na podstawie której utworzono jednostkę. Jeżeli jednostka rozpoczęła działalność w drugiej połowie przyjętego roku obrotowego, to można księgi rachunkowe i sprawozdanie finansowe za ten okres połączyć z księgami rachunkowymi i sprawozdaniem finansowym za rok następny. W przypadku zmiany roku obrotowego pierwszy po zmianie rok obrotowy powinien być dłuższy niż 12 kolejnych miesięcy”.

W świetle powyższej definicji za uzasadnione można uznać stwierdzenie, iż do roku obrotowego – jako okresu zdefiniowanego ustawowo – nieadekwatne jest odnoszenie pojęć „pełny” lub „niepełny”. W kontekście sprawozdania finansowego pojęcia te mogą być natomiast np. używane dla zaznaczenia, czy okres sprawozdawczy jest równy czy krótszy od przyjętego roku obrotowego i w sytuacji, gdy dzień bilansowy jest dniem kończącym przyjęty rok obrotowy. Dotyczy to w szczególności pierwszego rocznego sprawozdania finansowego jednostki. Powyższe wskazuje, że uzasadnione byłoby odnoszenie przesłanki „pełności” do okresu pełnienia funkcji przez członka organu w stosunku do przyjętego przez jednostkę roku obrotowego. W przypadku członków organów spółki kapitałowej powołanych na określoną kadencję – rozumianą jak wyżej zaznaczono jako okres pełnienia funkcji – za uzasadnione należałoby zatem uznać przyjęcie, że „ostatni pełny rok obrotowy pełnienia tej funkcji” to ostatni, z przyjętych przez jednostkę, rok obrotowy mieszczący się w kadencji członka organu spółki, a tym samym zakończony przed jej upływem.

Powyższe uzasadnia przychylenie się do pierwszego z omawianych stanowisk i przyjęcie, że mandat członka rady nadzorczej, którego trzyletnia kadencja rozpoczęła się np. 14.07.2010 r., przy przyjętym roku obrotowym pokrywającym się z rokiem kalendarzowym, wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za rok obrotowy kończący się 31 grudnia 2012. Rok obrotowy 2013 w opisywanym powyżej znaczeniu nie byłby bowiem „pełnym rokiem obrotowym pełnienia funkcji”, skoro kadencja upływałaby przed jego zakończeniem.

Nie ujmując zatem wagi argumentom podnoszonym w doktrynie na uzasadnienie stanowiska o wydłużenia w opisanej sytuacji mandatu członka rady nadzorczej do kolejnego zwyczajnego zgromadzenia wspólników, niezbędne jest wskazanie, iż jego przyjęcie może rodzić ryzyko kwestionowania mandatu członków rady nadzorczej.

Maciej Łukaszyk

radca prawny w Kancelarii Prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu, specjalizuje się w prawie spółek oraz procesach reorganizacji i optymalizacji form prawnych prowadzenia działalności.

Tekst pochodzi z portalu Prawo Dla Samorządu