Prawo Dla Samorządu

Wskutek pytań prejudycjalnych skierowanych przez Sąd Okręgowy w Opolu Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej zbadał, czy organ publiczny, jako wierzyciel, może żądać od przedsiębiorcy odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych od opłaty należnej tytułem wynagrodzenia za użytkowanie wieczyste gruntu. Trybunał rozstrzygnął zatem, czy podmiot publiczny może stosować ustawę o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych do należności z tytułu użytkowania wieczystego.

Stan faktyczny sprawy

W opisywanej sprawie Skarb Państwa – Starosta Nyski pozwał spółkę New Media Development & Hotel Services o zapłatę nieuiszczonej opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste działki. Sąd rejonowy wydał wyrok, na podstawie którego zasądził na rzecz Powoda kwotę 3.365,55 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. W pozostałym zakresie powództwo zostało oddalone. Sąd uznał bowiem, że Pozwana nie uiściła opłaty rocznej, więc żądanie zapłaty zasadniczo podlegało uwzględnieniu. Sąd jednak nie podzielił stanowiska w zakresie żądania zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych. Zdaniem sądu nie można było uznać, że opłata roczna z tytułu użytkowania wieczystego ma charakter transakcji handlowej. Sąd przyjął, że odsetki wynikały z ustawy, nie zaś z umowy. Powód nie zgodził się z częściową przegraną i wniósł apelację. Istotą sporu w postępowaniu apelacyjnym było to, czy Powód mógł domagać się od Pozwanej zapłaty odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych. Skarb Państwa kwestionował oddalenie żądania zapłaty odsetek na podstawie ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych[1], podnosząc, że spór w postępowaniu głównym jest objęty zakresem stosowania tej ustawy. Zdaniem apelującego, użytkowanie wieczyste, mimo że ustanowione w ustawie o gospodarce nieruchomościami, prowadzi z mocy prawa do stosunku umownego między Skarbem Państwa będącym właścicielem nieruchomości a użytkownikiem. Podczas rozpoznawania apelacji Sąd Okręgowy w Opolu powziął wątpliwości, które skłoniły go do zwrócenia się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z pytaniami prejudycjalnymi. Sąd Okręgowy w Opolu zwrócił uwagę na treść art. 73 ust. 5 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami, odnoszącego się do ustalania w umowie wysokości opłat rocznych. Sąd zastanawiał się nad tym jakie odsetki należą się Skarbowi Państwa. Dla przesądzenia powyższego należało – w ocenie Sądu – rozstrzygnąć, czy dostawą towaru jest oddanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste, ewentualnie czy takie działanie odpowiada pojęciu ‘świadczenia usług’. Opolski sąd uznał za celowe uzyskanie wykładni pojęć ‘towar’, ‘dostawa towaru’, ‘świadczenie usług’, o jakich mowa w dyrektywie 2011/7/WE z 16.02.2011 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych implementowanej do polskiego porządku prawnego. Należy podkreślić, że oddanie w użytkowanie wieczyste nieruchomości odnosi się do Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego.

Możliwość zastosowania ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych

Ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych definiuje „transakcję handlową” jako umowę, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony, zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością. Ustawa znajduje zastosowanie do transakcji handlowych, których wyłącznymi stronami są co do zasady przedsiębiorcy oraz podmioty z nimi zrównane.

Ustawa ta wprowadza szereg mechanizmów ułatwiających przedsiębiorcom odzyskiwanie należności z tytułu transakcji handlowych – między innymi rekompensatę za koszty odzyskiwania należności, odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych, ułatwienia w uzyskaniu zabezpieczenia roszczenia.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 15 listopada 2017 r. w sprawie o sygn. akt: II CSK 122/17, dostawa towarów oraz świadczenie usług oznacza realizację świadczeń niepieniężnych, za które przysługuje świadczenie pieniężne (cena, opłata, czynsz, wynagrodzenie). Sąd Najwyższy wskazał nadto, że zgodnie z utrwalonym rozumieniem tych pojęć, zarówno na gruncie polskiego prawa, jak również w ujęciu prawnoporównawczym, w tym mając na uwadze dyrektywę 2011/7/UE, dostawa towarów oznacza sprzedaż i inne postacie odpłatnego rozporządzenia rzeczami, zwanymi towarami, do których zalicza się wszelkie przedmioty mające wartość majątkową, także np. odpady i energię (wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 10 grudnia 1968 r. w sprawie 7/68 Komisja v. Włochy, Lexis.pl nr 369652). Z kolei świadczenie usług oznacza najogólniej wszelką odpłatną działalność inną niż produkcja i handel.

Na podstawie art. 7 ust. 1 u.t.h., wierzycielowi z tytułu transakcji handlowej przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych za okres od dnia wymagalności roszczenia do dnia zapłaty. Odsetki te są wyższe niż odsetki za opóźnienie na podstawie art. 481 § 2 kodeksu cywilnego.

Rozstrzygnięcie pytań prejudycjalnych

W sprawie rozpoznawanej przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej pod sygnaturą C-327/20 Sąd Okręgowy w Opolu przede wszystkim miał wątpliwości co do tego, czy przekazanie gruntu w ramach użytkowania wieczystego wchodzi w zakres pojęć 'dostawy towarów' lub 'świadczenia usług' w rozumieniu art. 2 pkt 1 dyrektywy 2011/7, a zatem czy opłata roczna należna za to użytkowanie wieczyste może wchodzić w zakres pojęcia 'transakcji handlowej' w rozumieniu tego przepisu. Sąd odsyłający zastanawiał się następnie nad kwestią, czy owa opłata roczna mieści się w ramach transakcji pomiędzy 'przedsiębiorstwem' a 'organem publicznym', a w konsekwencji w ramach 'transakcji handlowej' w rozumieniu art. 2 pkt 1 dyrektywy 2011/7.

Trybunał Sprawiedliwości w pierwszej kolejności przypomniał, że zgodnie z art. 1 ust. 2 dyrektywy 2011/7 ma ona zastosowanie do wszelkich płatności, które stanowią wynagrodzenie za 'transakcje handlowe' i że pojęcie to zostało zdefiniowane w art. 2 pkt 1 dyrektywy 2011/7 jako 'transakcje między przedsiębiorstwami lub między przedsiębiorstwami a organami publicznymi, które prowadzą do dostawy towarów lub świadczenia usług za wynagrodzeniem'.

Artykuł 2 pkt 1 dyrektywy 2011/7 ustanawia zatem dwie przesłanki, aby transakcję można było zakwalifikować jako 'transakcję handlową' w rozumieniu tego przepisu i aby została ona objęta zakresem zastosowania tej dyrektywy określonym w jej art. 1 ust. 2. Transakcja ta powinna, po pierwsze, zostać dokonana między przedsiębiorstwami lub między przedsiębiorstwami a organami publicznymi. Po drugie, musi ona prowadzić do dostawy towarów lub świadczenia usług za wynagrodzeniem. Brzmienie art. 2 pkt 1 dyrektywy 2011/7 nie pozwala jednak samo w sobie na ustalenie, czy transakcja, w której organ publiczny jest wierzycielem przedsiębiorstwa, wchodzi w zakres pojęcia 'transakcji handlowej' w rozumieniu tego przepisu, a w konsekwencji w zakres stosowania tej dyrektywy. W tych okolicznościach zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunał Sprawiedliwości skupił się na kontekście, w jaki wpisuje się ten przepis, a także na celach regulacji, której część przepis ten stanowi.

Trybunał Sprawiedliwości przypomniał również istotną w kontekście niniejszej sprawy okoliczność – swego rodzaju uprzywilejowania podmiotów publicznych. Jak bowiem wynika z motywu 23 dyrektywy 2011/7, co do zasady organy publiczne korzystają z bardziej bezpiecznych, przewidywalnych i trwałych źródeł dochodów niż przedsiębiorstwa i mogą otrzymać finansowanie na bardziej atrakcyjnych warunkach niż te przedsiębiorstwa. Ponadto są one w mniejszym stopniu niż przedsiębiorstwa uzależnione od budowania trwałych stosunków handlowych. Natomiast przedsiębiorstwa mogą ponosić nieuzasadnione koszty w przypadku długich terminów płatności ze strony organów publicznych za towary lub usługi.

Z art. 2 pkt 1 dyrektywy 2011/7 wynika, że jeżeli organ publiczny w rozumieniu pkt 2 tego artykułu jest wierzycielem kwoty pieniężnej wobec przedsiębiorstwa, stosunki między tymi dwoma podmiotami nie wchodzą w zakres pojęcia 'transakcji handlowej' w rozumieniu tego przepisu, a zatem są wyłączone z zakresu stosowania tej dyrektywy. Trybunał podkreślił, że przepis art. 4 ust. 1 dyrektywy 2011/7/UE ma zastosowanie tylko w tych przypadkach, w których organ władzy publicznej jest dłużnikiem przedsiębiorstwa.

W związku z powyższym, zdaniem Trybunału, w zakresie, w jakim Skarb Państwa, objęty zakresem pojęcia 'organu publicznego' w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy 2011/7, jest wierzycielem kwot pieniężnych należnych od przedsiębiorstwa New Media tytułem wynagrodzenia za wskazane użytkowanie wieczyste, nie została spełniona pierwsza przesłanka kwalifikacji transakcji jako 'transakcji handlowej' w rozumieniu art. 2 pkt 1 dyrektywy 2011/7.

Podsumowując powyższe rozważania, wyrokiem z dnia 13 stycznia 2022 r. w sprawie C-327/20[2] Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że pojęcie "transakcji handlowej" w rozumieniu art. 2 pkt 1 dyrektywy 2011/7 w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych należy interpretować w ten sposób, że nie obejmuje ono pobierania przez organ publiczny opłaty należnej tytułem wynagrodzenia za użytkowanie wieczyste gruntu od przedsiębiorstwa, względem którego ów organ publiczny jest wierzycielem. W tych okolicznościach organ publiczny nie ma prawa do ustawowych odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych przewidzianych w art. 4 ust. 1 tej dyrektywy.

Biorąc pod uwagę wpływ niniejszego wyroku na orzecznictwo krajowych sądów powszechnych w analogicznych sprawach należy podkreślić szansę na ujednolicenie rozstrzygnięć w sprawach tego typu. Rozstrzygnięcie to może również rozwiać wątpliwości pojawiające się w jednostkach samorządu terytorialnego w praktyce dochodzenia należności tytułem wynagrodzenia za użytkowanie wieczyste na gruncie omawianych przepisów.

[1] t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 893 z późn. zm., dalej: u.t.h.

[2] Wyrok TS Z 13.01.2022 r., C-327/20, Skarb Państwa - Starosta Nyski Przeciwko New Media Development & Hotel Services Sp. z o.o., LEX Nr 3285841.

Ograniczenia w stosowaniu przez jednostki samorządu terytorialnego ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych?