Prawo Dla Samorządu

Pod koniec października w ramach I czytania Sejm rozpoczął prace[1] nad rządowym projektem ustawy nowelizującej kodeks postępowania cywilnego[2]. Projektodawcy wskazują, że celem jest skrócenie czasu trwania postępowań sądowych oraz uproszczenie obowiązujących aktualnie procedur.

Nowelizacja dotyczy między innymi zwiększenia wartości przedmiotu sporu dla postępowań przed sądem okręgowym, doprecyzowania zasad tzw. doręczeń komorniczych oraz wpływu braków w składzie organu jednostki organizacyjnej – dłużnika na trwające postępowanie egzekucyjne. Czy projektowane zmiany mogą wspomóc wierzycieli dochodzących swoich roszczeń w ramach postępowania sądowego oraz następnie w drodze egzekucji komorniczej?

Zmiany w zakresie doręczeń komorniczych

W złożonym rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw[3] przewidziano liczne zmiany proceduralne. Projektowany art. 139 § 21 k.p.c. przewiduje, że w przypadku niemożności doręczenia stronie będącej przedsiębiorcą wpisanym do CEIDG pierwszego pisma procesowego w sprawie w sposób, o którym mowa w artykułach poprzedzających lub w § 1 tego artykułu, ze względu na nieujawnienie w tej ewidencji zmiany adresu do doręczeń, pismo będzie doręczane na adres zamieszkania strony. W przypadku zaistnienia konieczności doręczenia pisma procesowego przez komornika sądowego (art. 1391 k.p.c.) koszty doręczenia będą obciążały stronę niezależnie od wyniku sprawy. W projektowanym przepisie odniesiono się do „pierwszego pisma w sprawie”, gdyż w przypadku kolejnych pism procesowych zastosowanie znajdą reguły określone w art. 133 § 21 k.p.c. w związku z projektowanym art. 136 § 5 k.p.c. Jeżeli adres do doręczeń w CEIDG jest aktualny, a przedsiębiorca nie odbierze przesyłki, to nastąpi skutek, o którym mowa w art. 139 § 1 k.p.c. (tj. doręczenie przez awizo).

Warto jednocześnie zaznaczyć, że w przypadku doręczeń dokonywanych przedsiębiorcom wpisanym do CEIDG zachodzi potrzeba innego potraktowania tych osób niż osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. W szczególności nie ma potrzeby, aby w przypadku niepodjęcia dwukrotnie awizowanej przesyłki wysłanej pod adres wskazany w CEIDG od razu przechodzić na tryb doręczenia pod aktualnym adresem zamieszkania przedsiębiorcy. Dlatego też z projektowanego art. 139 § 21 k.p.c. wprost wynika, że doręczenie na adres zamieszkania powinno nastąpić w razie niemożności dokonania doręczenia w sposób przewidziany w § 1. O ile więc jest niedopuszczalne pozostawianie w aktach ze skutkiem doręczenia pism sądowych w przypadkach, w których adres w CEIDG jest ewidentnie nieaktualny, o tyle nic nie stoi na przeszkodzie uznaniu doręczenia zastępczego na adres z CEIDG za skuteczne w sytuacji, gdy przesyłka powróci dwukrotnie awizowana, a z adnotacji poczty nie wynika, że adres jest nieaktualny lub budynek nie istnieje. Dokonywanie dalszych doręczeń przez podwójne awizo na adres z CEIDG jest w takiej sytuacji rozwiązaniem dostatecznie zabezpieczającym interesy przedsiębiorcy, gdyż nie można wykluczyć, że kolejne pisma zostaną przez niego odebrane. Z drugiej strony, gdyby okazało się, że adres był nieaktualny, mimo braku stosownej adnotacji poczty, nic nie stoi na przeszkodzie, aby w tej sytuacji przywrócić termin na zasadach ogólnych – takie sytuacje będą jednak należały do rzadkości. Należy raz jeszcze podkreślić, że przez „niemożność doręczenia pierwszego pisma w sprawie” w sposób przewidziany w art. 139 § 1 k.p.c. należy rozumieć tylko takie sytuacje, w których przesyłka wraca z adnotacją, że adres jest nieaktualny (adresat nie jest znany pod adresem lub nie prowadzi tam już działalności).

W uzasadnieniu projektu ustawy wskazano, że projektowana zmiana art. 1391 k.p.c. ma na celu wyeliminowanie istniejących wątpliwości i ujednolicenie praktyki sądowej przez jednoznaczne wskazanie, że omawiany tryb doręczeń dotyczy jedynie osób fizycznych, którym korespondencja doręczana jest na adres zamieszkania. Z powyższego sformułowania wynika zarazem, że chodzi o osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami, albowiem tym doręcza się pisma sądowe, zgodnie z art. 133 § 21 k.p.c., na adres korespondencyjny wskazany w CEIDG albo inny adres korespondencyjny podany przez taką stronę (nawet jeśli ów adres faktycznie pokrywa się z adresem zamieszkania). Według projektodawców odpowiada to pierwotnej intencji ustawodawcy, którego zamierzeniem było podwyższenie standardu ochrony prawnej osób, których adres nie jest ujawniany w żadnych publicznych rejestrach, lecz odnosi się wyłącznie do stanu faktycznego ustalanego na gruncie przepisów prawa materialnego (art. 25 k.c.).

Projektodawcy wskazali ponadto, że celem zmian jest zarazem doprecyzowanie regulacji, przez wskazanie, że w sposób przewidziany w § 1 doręczane mają też być orzeczenia sądowe, które albo są pierwszymi w sprawie (np. postanowienie o przekazaniu sprawy), albo podlegają doręczeniu wraz z pozwem (np. nakazy zapłaty). Należy bowiem mieć na względzie, że przepisy ustawy nowelizującej z dnia 4 lipca 2019 r. wprowadziły wyższy standard ochrony prawnej niż dotychczasowy. W poprzednim stanie prawnym samo dwukrotne awizowanie przesyłki pod podanym adresem pozwalało na uznanie jej za doręczoną. W wyniku zmian wymagane jest dodatkowe podjęcie próby doręczenia pisma przez komornika. To, że przy tej drugiej próbie pośredniczy sam powód, ma wtórne znaczenie, albowiem nie zmienia faktu, że już uprzednio pozwany miał możliwość osobistego odebrania adresowanej do niego korespondencji.

Zmiany w postępowaniu egzekucyjnym przeciwko osobie prawnej

Projekt zakłada dodanie nowego przepisu, art. 8181, który stanowi między innymi, że:

§ 1. Braki w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej dłużnikiem nie stanowią podstawy do zawieszenia postępowania egzekucyjnego.

Jak wskazują projektodawcy, proponowane w nowym art. 8181 k.p.c. rozwiązania mają na celu przeciwdziałanie wielu oczywistym nieprawidłowościom, do których nagminnie dochodzi w toku postępowań egzekucyjnych. Polegają one na tym, że w razie wszczęcia egzekucji przeciwko osobie prawnej członkowie organu reprezentującego podmiot składają rezygnację lub zostają odwołani. Taka sytuacja nie jest tożsama z utratą zdolności sądowej bądź zdolności do czynności procesowych, niemniej jednak prowadzi do paraliżu egzekucji. Ustanowienie kuratora przez sąd rejestrowy jest czasochłonne i wiąże się z dodatkowymi kosztami. Jednocześnie nierzadko zdarza się, że w razie powołania takiego kuratora spółka ponownie powołuje nowe władze i odpada podstawa jego ustanowienia, tylko po to, aby ponownie doszło do rezygnacji członków zarządu.

Jak jest aktualnie? Zgodnie z art. 818 § 1 k.p.c. organ egzekucyjny zawiesza postępowanie z urzędu jeżeli się okaże, że wierzyciel lub dłużnik nie ma zdolności procesowej ani przedstawiciela ustawowego. Na wniosek wierzyciela, a w wypadku gdy egzekucja została wszczęta z urzędu bez takiego wniosku, sąd ustanowi dla dłużnika niemającego zdolności procesowej kuratora na czas do ustanowienia przedstawiciela ustawowego.

Powyższe znajduje zastosowanie również do osób prawnych, u których występują braki w organach je reprezentujących (np. z uwagi na odwołanie lub złożenie rezygnacji przez osoby uprawnione do reprezentacji dłużnika – osoby prawnej). W takiej sytuacji organ egzekucyjny musi z urzędu zawiesić postępowanie, a wierzyciel może złożyć wniosek o ustanowienie kuratora dla dłużnika. Proces ten jest oczywiście czasochłonny i generuje dodatkowe koszty po stronie wierzyciela – z uwagi na konieczność uiszczenia zaliczki na wynagrodzenie kuratora.

Nowe rozwiązania wprost przewidują, że braki w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej dłużnikiem nie stanowią podstawy do zawieszenia postępowania egzekucyjnego (§ 1). Jednocześnie w sytuacjach, gdy zachodzi potrzeba ochrony interesów dłużnika, komornik wstrzyma się z dalszymi czynnościami (§ 2). Zgodnie z proponowanymi rozwiązaniami kurator ma być ustanawiany „do sprawy” przez sąd nadzorujący egzekucję, analogicznie do rozwiązań znanych z art. 802 k.p.c. Dla usprawnienia postępowania przyjmuje się, że kurator ustanawiany jest z urzędu, bez potrzeby uiszczania przez wierzyciela zaliczek, albowiem na etapie przymusowego wykonania tytułu wykonawczego państwo jest zobowiązane udzielić wierzycielowi jak najdalej idącego wsparcia. Warunkiem ustanowienia kuratora jest jednak okoliczność, że podlegający egzekucji majątek wystarczy na pokrycie wynagrodzenia kuratora.

W przypadkach gdy majątku tego brak ustanawianie kuratora tylko dla zasady, aby np. umorzyć postępowanie ze względu na jego bezskuteczność, jest zbędne. Jednocześnie przyjmuje się, że koszty ustanowienia kuratora każdorazowo obciążają dłużnika i zwraca się je sądowi po ich wyegzekwowaniu z pierwszeństwem przed innymi należnościami.

Ocena projektu

Na obecnym etapie trudno przewidzieć czy projektowane przepisy wejdą w życie, a jeśli tak, to w jakim ostatecznym kształcie. Można jednak zauważyć, że jest to kolejny plan ułatwienia dochodzenia roszczeń przez wierzycieli. Omawiany projekt miałby pomóc wierzycielom w walce z nierzetelnymi dłużnikami, wykorzystującymi na przykład przepisy o doręczeniach komorniczych w celu utrudniania postępowania sądowego. Proponowane zmiany przyczynią się również do usprawnienia prowadzenia egzekucji komorniczej przeciwko dłużnikom – osobom prawnym – również w przypadku braków w organach je reprezentujących.

Wydaje się, że w czasie prognozowanej recesji, każdy pomysł ułatwiający wierzycielom odzyskiwanie należności przywitany będzie pozytywnie.

[1] https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2650.

[2] Druk 2650.

[3] Druk 2650, dalej: ustawa.

Zmiany w kodeksie postępowania cywilnego wprowadzą ułatwienia dla wierzycieli?