Prawo Dla Samorządu

Na stronach Rządowego Centrum Legislacji udostępniono projekt ustawy o Ochotniczych Strażach Pożarnych. Zamiarem projektodawców jest uregulowanie w nim m.in. zadań gmin związanych z funkcjonowaniem OSP.

Wprowadzenie

Warto zauważyć, że w 2019 r. Najwyższa Izba Kontroli, po przeprowadzeniu kontroli Ochotniczych Straży Pożarnych, wnosiła o rozważenie przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji wprowadzenia uregulowań zapewniających ścisłe powiązanie zakresu finansowania i szkolenia jednostek OSP z ustalonymi dla nich kategoriami, zależnymi od potencjału tych jednostek i potrzeb systemu ochrony przeciwpożarowej[1].

Z datą 5 lipca 2021 r. na stronach Rządowego Centrum Legislacji ukazał się projekt ustawy o Ochotniczych Strażach Pożarnych. Jego przedmiotem jest w szczególności – obok m.in. uregulowania statusu prawnego Ochotniczych Straż Pożarnych i ich członków – określenie zadań publicznych gmin. Informacje dotyczące treści przygotowywanego projektu, obecne w przestrzeni publicznej jeszcze przed jego opublikowaniem na stronach RCL, wywołały kontrowersje[2].

W ocenie projektodawców: „OSP jest specjalistyczną organizacją, której wyposażenie i struktura przystosowane są do realizacji celu, czyli ochrony przeciwpożarowej. OSP jako stowarzyszenie poza wskazanymi już zadaniami realizuje również inne cele społecznie pożyteczne. Powstaje zatem pytanie, w jakim stopniu jej forma organizacyjna pozwala na sprawną i skuteczną realizację specyficznych zadań nałożonych przez ustawę na jednostki ochrony przeciwpożarowej, które realizuje w imieniu gminy.

Największym problemem są obecnie relacje OSP z gminami, które ustawowo mają obowiązek zapewniania <<gotowości bojowej>>, bez możliwości wpływu na sposoby ustalania tej gotowości. Projekt ustawy pozwala w sposób elastyczny kształtować formę przygotowania do podejmowania działać ratowniczych przez określenie poziomów przygotowania i motywowania strażaków, z udziałem gminy, która w większym stopniu niż w dotychczasowych przepisach powinna uczestniczyć w ich działalności”[3].

Niezależnie od wagi wszystkich proponowanych przepisów warto przywołać te, które odnoszą się do zadań gmin związanych z funkcjonowaniem OSP.

Przepisy dotyczące zadań gmin

Zgodnie z art. 9 ust. 1 projektu gmina, w ramach realizacji zadania własnego ochrony przeciwpożarowej, zapewniałaby na rzecz Ochotniczej Straży Pożarnej w szczególności:

1) obiekty, tereny, pojazdy i sprzęt specjalistyczny, środki ochrony indywidualnej, umundurowanie i środki łączności oraz ich utrzymanie;

2) ubezpieczenie strażaków ratowników Ochotniczej Straży Pożarnej i kandydatów na strażaków ratowników Ochotniczej Straży Pożarnej w zakresie OC i NW od wykonywanych powierzonych zadań;

3) badania lekarskie strażaków‑ratowników Ochotniczej Straży Pożarnej stwierdzające brak przeciwwskazań do udziału w działaniach ratowniczych[4];

4) badania lekarskie kandydatów na strażaków‑ratowników Ochotniczej Straży Pożarnej stwierdzające brak przeciwskazań do udziału w szkoleniu podstawowym przygotowującym do udziału w działaniach ratowniczych;

5) szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Jak wynika z art. 9 ust. 3 projektu, gmina przy realizacji powyższych zadań będzie mogłaby korzystać ze wsparcia właściwego komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej oraz wojewody. Natomiast zgodnie z art. 9 ust. 4 projektu gmina zapewniałaby koordynację funkcjonowania Ochotniczym Strażom Pożarnym w zakresie współpracy z właściwym komendantem powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej.

Art. 30 ust. 1 pkt 1 projektu określa, że koszty funkcjonowania Ochotniczej Straży Pożarnej pokrywane byłyby w szczególności z budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Natomiast zgodnie z art. 30 ust. 4 projektu jednostki samorządu terytorialnego mogłyby przekazywać Ochotniczej Straży Pożarnej dodatkowe środki pieniężne również w formie dotacji.

Art. 31 projektu przewiduje, że w przypadku braku na terenie gminy jednostki ochrony przeciwpożarowej, gmina byłaby zobowiązana do zawarcia umowy z gminą sąsiednią, w której funkcjonuje taka jednostka, w uzgodnieniu z właściwym komendantem powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej w celu właściwego dla tej gminy zabezpieczenia przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem.

Zgodnie z art. 32 ust. 1 projektu nieruchomości, środki transportu, urządzenia i sprzęt pozostający w posiadaniu Ochotniczej Straży Pożarnej będą mogły być odpłatnie wykorzystywane do innych społecznie użytecznych celów określonych w statucie Ochotniczej Straży Pożarnej, w zakresie ustalonym z właściwą gminą. Przy czym, jak wynika z art. 32 ust. 2 projektu, środki uzyskane z tytułu, o którym mowa w ust. 1, pozostawałyby w dyspozycji Zarządu Stowarzyszenia Ochotniczej Straży Pożarnej z przeznaczeniem na działalność statutową.

Jak wskazuje art. 33 projektu Ochotniczym Strażom Pożarnym zapewniano by utrzymanie obiektów w zakresie rozliczenia kosztów dostaw energii elektrycznej wg taryfy G‑11.

Art. 34 ust. 1 projektu przewiduje, że inne zadania przekazane gminie, a realizowane przez Ochotniczej Straży Pożarnej na rzecz społeczności lokalnej, finansowane są z budżetu państwa, jako zadania zlecone. Zgodnie z art. 34 ust. 2 projektu limity wydatków, o których mowa w ust. 1, określane są przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych.

Warto zauważyć, iż zgodnie z art. 35 ust. 4 pkt 1 projektu na wniosek zarządu Ochotniczej Straży Pożarnej gmina, na podstawie umowy zawartej z zarządem Ochotniczej Straży Pożarnej, bezpłatnie prowadziłaby ewidencję majątku i księgowość Ochotniczej Straży Pożarnej

Ponadto znowelizowane miałyby zostać obowiązujące ustawy, w szczególności ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej[5]. Niektóre z przepisów tej ostatniej odnoszące się obecnie do zadań gminy miałyby zostać zmienione (np. art. 14 ust. 5) albo uchylone (np. art. 32).

Podsumowanie

Przedstawiciele gmin powinni zwrócić szczególną uwagę na przepisy formułujące obowiązki tych jednostek samorządu terytorialnego względem OSP. Ważne jest, by na etapie prac legislacyjnych wyeliminować sformułowania zbędnie nieprecyzyjne, mogące w przyszłości stać się zarzewiem konfliktu o środki finansowe (zarówno między OSP a gminą, jak i gminą a administracją rządową). W szczególności z przepisów jasno powinno wynikać, do podejmowania (i finansowania) jakich działań wobec OSP gmina jest obowiązana (a także w jakim zakresie), a które z nich będą miały charakter fakultatywny.

[1] Informacja o wynikach kontroli „Finansowanie działalności Ochotniczych Straży Pożarnych”, LPO.430.006.2018, s. 25, www.nik.gov.pl [dostęp: 7.06.2021 r.].

[2] Zob. odpowiedź na zarzuty opublikowana na stronach Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej z dnia 13.05.2021 r., https://www.gov.pl/web/kgpsp/projekt-ustawy-o-ochotniczej-strazy-pozarnej-informacje-wyjasnienia [dostęp: 07.07.2021 r.].

[3] Uzasadnienie projektu ustawy o Ochotniczych Strażach Pożarnych (projekt z dnia 2 lipca 2021 r.), s. 2 i 3, https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12348654/katalog/12800469 [dostęp: 6.07.2021 r.].

[4] Obowiązek ten, na mocy art. 9 ust. 2 projektu, nie miałby zastosowania , w przypadku posiadania przez strażaka‑ratownika Ochotniczej Straży Pożarnej równorzędnego i aktualnego badania lekarskiego stwierdzającego brak takich przeciwskazań.

[5] (Dz. U. z 2021 r. poz. 869).

Projekt ustawy o Ochotniczych Strażach Pożarnych