Prawo Dla Samorządu

Do Sejmu trafił poselski projekt ustawy o sołtysach i radach sołeckich oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Jest to kolejna próba modyfikacji obowiązującej regulacji dotyczącej jednostek pomocniczych gminy. Jednym z zamysłów projektodawców jest przyznanie sołectwom osobowości prawnej.

W ciągu ostatnich lat do Sejmu trafiło kilka projektów ustaw zmierzających do wprowadzenia mniejszych lub większych zmian w zakresie funkcjonowania jednostek pomocniczych gminy. Co ciekawe, często skupiały się one na regulacjach dotyczących sołectw. Niektóre z proponowanych rozwiązań spotkały się z negatywną oceną doktryny[1].

Treść projektu

Omawiany projekt zakłada uchwalenie ustawy w całości poświęconej funkcjonowaniu sołectw oraz rad sołeckich. Nowy akt prawny miałby określać zasady wyboru i funkcjonowania sołtysów i rad sołeckich w jednostkach pomocniczych gminy, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym[2]. Organizację i zakres działania sołectwa miałaby określać rada gminy statutem (projekt określa minimalny jego zakres), po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami.

Mieszkańcy sołectwa mieliby tworzyć wspólnotę samorządową, a sołectwo nabywałoby osobowość prawną (z chwilą wpisu do odpowiedniego rejestru prowadzonego przez gminę) oraz miałoby wykonywać zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Już w tym miejscu warto zaznaczyć, że proponowane rozwiązania upodabniałyby sołectwo do jednostek samorządu terytorialnego[3].

Organem uchwałodawczym w sołectwie miałoby być zebranie wiejskie, a wykonawczym – sołtys. Tego ostatniego miałaby wspomagać rada sołecka jako jego organ pomocniczy. Sołtys oraz członkowie rady sołeckiej mieliby być wybierani w głosowaniu tajnym, bezpośrednim, spośród nieograniczonej liczby kandydatów, przez stałych mieszkańców sołectwa uprawnionych do głosowania.

Sołtys miałby móc uczestniczyć w pracach rady gminy na zasadach określonych w statucie gminy, bez prawa do głosowania (a przewodniczący rady miałby obowiązek każdorazowego zawiadamiania sołtysa analogicznie do zawiadamiania radnych). Sołtys mógłby również upoważniać pisemnie członka rady sołeckiej do uczestnictwa w pracach rady gminy.

Projektodawcy proponują nowe zasady finansowania pełnienia funkcji sołtysa. Oprócz diet lub zwrotu kosztów podróży służbowej sołtysa lub członka rady sołeckiej (na zasadach określonych przez radę gminy), sołtysom przysługiwać miałoby zryczałtowane wynagrodzenie wynoszące „w skali” miesięcznej połowę minimalnego wynagrodzenia. Wynagrodzenie miałoby być finansowane z budżetu państwa.

Uregulowanie spraw majątkowych związanych z sołectwem zgodnie z projektem w dużej mierze sprowadza się do powtórzenia regulacji zawartych obecnie w u.s.g., bez przepisów dostosowujących je do założenia o nabywaniu przez te jednostki osobowości prawnej. Sołectwo miałoby zyskać możliwość prowadzenia działalności pożytku publicznego oraz uzyskiwania 1% podatku przekazywanych przez podatników zamieszkujących na jego obszarze.

Zadania z zakresu obsługi administracyjno-organizacyjnej prowadzi właściwa miejscowo gmina, a zadania związane z obsługą finansową – właściwy miejscowo wójt. Ponadto sołectwa istniejące w chwili uchwalenia ustawy miałyby z jej mocy uzyskać osobowość prawną.

Próba oceny

Opisywany projekt przewiduje daleko idące zmiany w funkcjonowaniu jednostek pomocniczych. W obecnym kształcie nie powinien jednak zostać uchwalony. Zaproponowane rozwiązania stanowią w dużej mierze kopię przepisów zawartych obecnie w u.s.g. przy jednoczesnym nadaniu sołectwu osobowości prawnej (i innych cech jednostki samorządu terytorialnego), a przez to są niespójne. Nie oznacza to, że sam zamysł wzmocnienia pozycji jednostek pomocniczych w gminie powinien być oceniony negatywnie. Konieczne byłoby jednak daleko idące dopracowanie projektu, a być może wręcz rozpoczęcie prac od nowa. Bez kompleksowego rozważenia uwarunkowań prawnych funkcjonowania jednostek pomocniczych istnieje bowiem ryzyko albo doprowadzenia do licznych wątpliwości interpretacyjnych albo wręcz stworzenia kolejnego poziomu jednostek samorządu terytorialnego. Na marginesie warto zaznaczyć, że także bez przyznania jednostkom pomocniczym osobowości prawnej możliwe jest wzmocnienie ich pozycji ustrojowej[4].

[1] K. Bandarzewski, Czy jednostki pomocnicze staną się nowym stopniem samorządu terytorialnego? Uwagi na tle projektowanych zmian, „Samorząd Terytorialny” 2019, nr 9, s. 7-19.

[2] Dalej jako: u.s.g.

[3] Zgodnie z art. 16 ust. 1 Konstytucji RP ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową, zaś zgodnie z art. 16 ust. 2 Konstytucji RP samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Natomiast zgodnie z art. 165 ust. 1 Konstytucji RP jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe.

Natomiast zgodnie z art. 3 ust. 1 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego samorząd lokalny oznacza prawo i zdolność społeczności lokalnych, w granicach określonych prawem, do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców.

[4] A. Misiejko, Sołectwo a gromada - na gruncie ustawy o samorządzie gminnym i ustawy o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego z 1933 r., „Samorząd Terytorialny” 2018, nr 7-8, s. 178-179.

Kolejna próba zmiany przepisów o sołectwach