Prawo Dla Samorządu

Sygnalista (ang. whistleblower) to osoba dokonująca zgłoszenia o naruszeniach prawa, uzyskanych w kontekście związanym z wykonywaną przez niego pracą.

Osoby pracujące dla organizacji publicznej lub prywatnej, a także utrzymujące z nią kontakt w związku ze swoją działalnością zawodową, niejednokrotnie jako pierwsze dowiadują się o zagrożeniach lub szkodach dla interesu publicznego, do jakich dochodzi w tym kontekście.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii[1] zobowiązała Państwa członkowskie do wprowadzenia przepisów, dotyczących ochrony sygnalistów. Potencjalni sygnaliści często bowiem rezygnują ze zgłaszania swoich zastrzeżeń lub podejrzeń z obawy przed działaniami odwetowymi. Państwa członkowskie zobowiązane zostały do zapewnienia zrównoważonej i skutecznej ochrony sygnalistów.

Stosowne rozwiązania mają wprowadzić tak podmioty prywatne, jak i publiczne.

Jeśli chodzi o podmioty publiczne Dyrektywa wskazuje na:

a) administrację publiczną;

b) administrację regionalną i wydziały regionalne;

c) gminy powyżej 10.000 mieszkańców oraz

d) inne podmioty podlegające prawu publicznemu;

Dyrektywa przewiduje, że ochrona sygnalistów powinna zostać zapewniona przede wszystkim w przypadku zgłoszeń o naruszeniach interesów finansowych Unii Europejskiej oraz zasad rynku wewnętrznego, a także naruszeń prawa w określonych dziedzinach, m.in. zamówienia publiczne, bezpieczeństwo transportu, ochrona środowiska, bezpieczeństwo żywności, zdrowie publiczne, ochrona konsumentów. Dyrektywa nie dotyczy więc wszelkiego rodzaju zgłoszeń o nieprawidłowościach. Dyrektywa zapewnia jednak minimalny poziom ochrony. Państwa członkowskie w ustawodawstwach krajowych, będą mogły objąć ochroną także sygnalistów, zgłaszających naruszenia także w innych dziedzinach.

Dyrektywa rozróżnia zgłoszenia wewnętrzne (tj. dokonywane przez sygnalistę swojemu pracodawcy) i zewnętrzne (tj. dokonywane właściwym organom powołanym przez państwo). Preferowane są jednak zgłoszenia wewnętrzne, gdyż są one najlepszym sposobem na przekazywanie informacji osobom, które mogą przyczynić się do wczesnego i skutecznego wyeliminowania zagrożeń dla interesu publicznego. Jednocześnie osoba dokonująca zgłoszenia powinna mieć możliwość wyboru najwłaściwszego kanału do tego celu w zależności od indywidualnych okoliczności danej sprawy. Może się zdarzyć bowiem, że kanały wewnętrzne nie istnieją lub nie funkcjonowały prawidłowo, a zgłoszenie nie zostało rozpatrzone z zachowaniem należytej staranności lub w rozsądnym terminie lub nie podjęto – mimo potwierdzenia naruszenia w odnośnym dochodzeniu wewnętrznym – odpowiednich działań w celu zaradzenia naruszeniu prawa. W takiej sytuacji wykorzystane powinno być zgłoszenie zewnętrzne.

W rezultacie podmioty prawne w sektorze prywatnym i publicznym zobowiązane zostaną do ustanowienia odpowiednich wewnętrznych procedur przyjmowania zgłoszeń o naruszeniach i podejmowania działań następczych w związku z nimi.

Wprowadzone kanały do zgłaszania naruszeń powinny być przyjazne użytkownikom, bezpieczne, zapewniać poufność przyjmowania i przetwarzania informacji przekazywanych przez sygnalistę oraz pozwalać na trwałe przechowywanie informacji w celu prowadzenia dalszego postępowania wyjaśniającego. Od danej organizacji zależy, czy wprowadzi skrzynki na skargi, platformę on – line czy specjalną linię telefoniczną, a może upoważni osobę trzecią spoza organizacji do przyjmowania zgłoszeń.

Osobę dokonującą zgłoszenia (o ile nie jest ono anonimowe) należało będzie poinformować w rozsądnym terminie, nie dłuższym niż 3 miesiące o planowanych lub podjętych działaniach następczych w związku ze zgłoszeniem. Działania te mają zmierzać do oceny prawdziwości zarzutów, zawartych w zgłoszeniu poprzez np. przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego, a następnie w zależności od dokonanych ustaleń, podjęte powinny zostać środki w celu zaradzenia naruszeniu prawa.

W toku całej procedury dokonywania zgłoszenia i w toku postępowań wyjaśniających przede wszystkim zagwarantowana musi być ochrona poufności tożsamości osoby dokonującej zgłoszenia. Wprowadzone procedury muszą zapewniać również ochronę tożsamości osób, których dotyczy zgłoszenie, tj. sprawców naruszenia.

Organizacje zostaną zobowiązane do prowadzenia odpowiednich rejestrów, dotyczących wszystkich zgłoszeń, zgodnie z wymogami w zakresie poufności.

Sygnalistom należy zapewnić ochronę przed wszelkimi formami działań odwetowych, takich jak: degradacja lub wstrzymanie awansu, obniżenie wynagrodzenia, negatywna opinia, dyskryminacja, przymus, zastraszanie, mobbing, nieprzedłużenie lub wcześniejsze rozwiązanie umowy. Osobom, które takich działań doświadczyły zapewnić należało będzie dostęp do środków ochrony prawnej i odszkodowania. Dla osób które dopuszczą się działań odwetowych przewidziane zostaną sankcje.

Aby korzystać z ochrony, którą gwarantuje Dyrektywa osoby dokonujące zgłoszenia powinny mieć uzasadnione podstawy, by sądzić, że zgłaszane przez nie kwestie są prawdziwe. Ma to zapobiec zgłoszeniom dokonywanym w złej wierze, niepoważnym lub stanowiącym nadużycie.

Państwa członkowskie zobowiązane zostały do wprowadzenia przepisów niezbędnych do wykonania dyrektywy w odniesieniu do podmiotów publicznych i „dużych” podmiotów prywatnych (zatrudniających co najmniej 250 pracowników) do dnia 17 grudnia 2021 r. Aktualnie oczekujemy na projekt polskich przepisów w tym zakresie.

Wdrożenie skutecznych kanałów zgłaszania nieprawidłowości już dziś oraz odpowiednie procedury przeprowadzania postępowań wyjaśniających, niewątpliwie przyczynią się do promowania w organizacjach dobrej komunikacji i społecznej odpowiedzialności, gdzie osoby dokonujące zgłoszenia postrzegane są jako osoby istotnie przyczyniające się do samodzielnej naprawy i doskonałości w ramach organizacji.

Czy twój Urząd jest gotowy na te zmiany? Skontaktuj się z nami, pomożemy wdrożyć niezbędne rozwiązania.

[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszeń prawa Unii z dnia 23 października 2019 r.

Sygnalista w Urzędzie