Prawo Dla Samorządu

Sąd Najwyższy [dalej także: SN] pochylił się nad zagadnieniem[1] dotyczącym uznania gminy za przedsiębiorcę wodno-kanalizacyjnego zgodnie z art. 2 pkt 4 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków[2] [dalej także: u.z.z.w.], jeżeli prowadzi działalność w zakresie zbiorowego zaopatrywania w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków przez gminne jednostki organizacyjne, czy też urząd gminy.

Przed przejściem do analizy rozstrzygnięcia, wskazać należy na stan faktyczny i prawny przedmiotowej sprawy.

Stan faktyczny:

K.W. [dalej także: K.W., powód] jako właściciel działki położonej w D. dokonał jej podziału na siedem działek ewidencyjnych, w tym jedna działka została wydzielona jako droga wewnętrzna dojazdowa do nowo wydzielonych działek. Następnie zainicjował postępowanie administracyjne w celu zapewnienia zaopatrzenia w wodę i odprowadzenie ścieków przyszłej inwestycji polegającej na budowie pięciu budynków mieszkalnych na pięciu wydzielonych działkach, z pominięciem już zabudowanej działki siedliskowej posiadającej odpowiednie przyłącza do sieci wodociągowo-kanalizacyjnej. Plany inwestycyjne Gminy M. [dalej także: Gmina M., pozwana] nie przewidywały jednak budowy dodatkowej sieci wodociągowo-kanalizacyjnej na drodze wewnętrznej zapewniającej możliwość wykonania przyłączy do nowo wydzielonych działek. Na wniosek powoda Wójt Gminy M. wydał decyzję o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu gminnym na rzecz K.W. Wyraził natomiast zgodę na zlokalizowanie w pasie drogowym drogi gminnej urządzeń sieci wodociągowej oraz kanalizacji sanitarnej. Uchwałą Rada Gminy M. wyraziła zgodę na wykonanie odcinka kanalizacji sanitarnej przez powoda na jego koszt. Decyzją Starosty K. powód uzyskał pozwolenie na budowę odcinka sieci wodociągowej i kanalizacji sanitarnej, a następnie zawarł umowę na wykonanie wodociągu i kanału sanitarnego . Po jej wykonaniu Wodociągi K. sp. z o.o. w K. [dalej także: Wodociągi K] dokonały włączenia urządzenia do sieci. Pozwana odmówiła zawarcia umowy przenoszącej na nią własność sieci wodociągowo-kanalizacyjnej za zapłatą kosztów jej budowy, jak również zapłaty na rzecz powoda z tytułu sfinansowania kosztów budowy. Gmina M. dotychczas zawierała z właścicielami urządzeń kanalizacji sanitarnej i sieci wodociągowej umowy cywilnoprawne ich nieodpłatnego przekazania na jej własność. Pozwana jest członkiem Międzygminnego Związku Wodociągów i Kanalizacji w K. [dalej także: Związek Międzygminny]. Związek Międzygminny w celu realizacji zadań, do których został powołany utworzył spółkę Wodociągi K., która prowadzi działalność także na terenie pozwanej.

Sąd I i II instancji

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Apelacyjny [dalej także: SA] podzielił stanowisko Sądu Okręgowego [dalej także: SO], że obowiązek pozwanej złożenia oświadczenia woli żądanego przez powoda nie wynika ani z ustawy, ani ze zobowiązania. Pozwana zastrzegała bowiem, że może dokonać na podstawie odrębnej umowy przejęcia własności urządzeń nowopowstałej sieci wodno-kanalizacyjnej, ale jedynie nieodpłatnie, co pozostaje w sprzeczności z art. 31 ust. 1 u.z.z.w. Podstawy uwzględnienia powództwa nie mógł także stanowić art. 49 § 2 Kodeksu cywilnego [dalej także: k.c.].[3] Powód poniósł wprawdzie koszty budowy urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c. i jest ich właścicielem, ale weszły one w skład przedsiębiorstwa Wodociągi K., które przyłączyło je do swojej sieci, jedynie ten podmiot może być zatem adresatem żądania powoda. SA miał przy tym na względzie, że art. 49 § 2 k.c. jako późniejszy wyłącza stosowanie art. 31 ust. 1 u.z.z.w., a żadne z tych unormowań nie daje Sądowi uprawnienia do zobligowania pozwanej do zawarcia umowy odpłatnego nabycia własności urządzeń. Powód mógłby zatem kierować roszczenie do Gminy M. na podstawie art. 49 § 2 k.c., gdyby prowadziła ona działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków w formie samorządowej jednostki budżetowej nie posiadającej osobowości prawnej. Kluczowe jest jednak w ocenie SA to, że włączenia urządzeń wodnokanalizacyjnych wybudowanych przez powoda do „swojej sieci” dokonały Wodociągi K. Podkreślił SA, że powód zawarł z Wodociągami K. umowę określającą zasady korzystania przez niego i osoby przez niego wskazane z wykonanego przez siebie wodociągu usytuowanego na działkach, zrzekając się jednocześnie wszelkich roszczeń względem Wodociągów K. mogących wynikać z tej umowy, w tym roszczeń z art. 49 § 2 k.c.

Zarzuty kasacyjne

W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie prawa materialnego art. 49 § 1 i 2 k.c., art. 31 ust. 1 u.z.z.w. oraz art. 471 w związku z art. 64 k.c. i w związku z art. 31 ust. 1 u.z.z.w. Formułując te zarzuty, domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy SA do ponownego rozpoznania.

Stanowisko Sądu Najwyższego

W ocenie SN skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie.

Powód poniósł koszty budowy urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych objętych sporem i zostały one włączone do sieci stanowiącej własność pozwanej eksploatowanej przez Wodociągi K. SN uznał, iż urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne, po wejściu w skład przedsiębiorstwa zachowują status samoistnych rzeczy ruchomych, które mogą być przedmiotem odrębnej własności i odrębnego obrotu. W świetle art. 49 § 2 k.c. sfinansowanie kosztów budowy urządzeń ma zatem zasadnicze znaczenie dla określenia, kto jest ich właścicielem po wejściu w skład przedsiębiorstwa, o czym przesądza ich status prawny samoistnych rzeczy ruchomych. SN przyjął stanowisko, iż właściciel nieruchomości, na której znajduje się sieć wodociągowa, może żądać ustanowienia służebności przesyłu obciążającej tę nieruchomość na rzecz gminy będącej właścicielem tej sieci także wtedy, gdy gmina wydzierżawiła sieć przedsiębiorstwu wodno- -kanalizacyjnemu. Przyjął także, że za przedsiębiorcę wodno-kanalizacyjnego można uznać gminę, jeżeli prowadzi działalność w zakresie zbiorowego zaopatrywania w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków przez gminne jednostki organizacyjne, czy też urząd gminy. Analogicznie należy traktować gminę na gruncie art. 49 § 2 w związku z art. 49 § 1 k.c. także wtedy, gdy swoje zadania własne w zakresie doprowadzania wody i odprowadzania ścieków oraz świadczone w ich ramach usługi powierza utworzonemu w tym celu Związkowi Międzygminnemu, zapewniając mu możliwość korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c. w oparciu o umowę nieodpłatnego użytkowania.

Gmina, jako osoba prawna, na którą nałożono obowiązek zaopatrzenia w wodę i odprowadzenia ścieków, jest przedsiębiorcą w znaczeniu podmiotowym. Spełnia także warunek potraktowania jej jako przedsiębiorcy w znaczeniu funkcjonalnym, skoro przyłączyła infrastrukturę wodno-kanalizacyjną do swojej sieci, jest jej właścicielem i realizuje swoje zadania w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i odprowadzenia ścieków, udostępniając urządzenia przesyłowe przedsiębiorcy wodno-kanalizacyjnemu w rozumieniu art. 2 pkt 4 u.z.z.w. za pośrednictwem Związku Międzygminnego. Uznanie, że gmina, będąc właścicielem infrastruktury wodociągowej, nie ma przymiotu przedsiębiorcy, prowadziłoby do sytuacji, że inwestor na podstawie art. 31 ust. 1 u.z.z.w. nadal posiada roszczenie odszkodowawcze w stosunku do gminy na podstawie tego przepisu.

W ocenie SN, Związek Międzygminny, którego członkiem między innymi jest pozwana, ma służyć wspólnemu wykonywaniu przez zrzeszone w nim Gminy zadań służących zaspokajaniu potrzeb mieszkańców gmin w zakresie zaopatrzenia w wodę, usuwania i oczyszczania ścieków, utrzymania związanych z tym urządzeń, planowania, koordynacji i realizacji inwestycji wodnokanalizacyjnych. Jednym z zadań Związku jest zarządzanie między innymi mieniem wskazanym przez gminy - członków na ich żądanie. Mienie to w postaci obiektów i urządzeń infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej gminy członkowie Związku przekazują mu do nieodpłatnego korzystania z uwzględnieniem możliwości zgłoszenia ich zwrotu na żądanie w przypadku wystąpienia ze Związku. Z kolei Wodociągi K. są spółką utworzoną przez Związek Międzygminny w celu realizacji zadań nałożonych na Związek i eksploatują urządzenia i obiekty infrastruktury wodno-kanalizacyjnej należące do Gminy M. w takim zakresie, w jakim zostały jej udostępnione przez Związek, który ma do nich tytuł jedynie w postaci nieodpłatnego użytkowania. Z powyższego wynika, że Wodociągi K. realizują obowiązki Gmin zrzeszonych w Związku Międzygminnym i nie przysługuje im tytuł własności do sieci, do której został przyłączony odcinek sieci wodociągowo-kanalizacyjnej wybudowanej przez powoda. Pozwana może natomiast, w razie zaistnienia takiej potrzeby, wystąpić ze Związku Międzygminnego i zaprzestać korzystania z pośrednictwa Wodociągów K., realizując swoje zadania w inny sposób. Pojęcie „swojej sieci” w rozumieniu art. 49 § 2 k.c. w specyficznym przypadku gminy należy zatem odnosić do tytułu własności.

Podsumowując, dla prawidłowego rozumienia pojęcia „przedsiębiorcy” w rozumieniu art. 49 § 2 k.c. kryterium wiodącym jest własność urządzeń przesyłowych, a właściciel urządzeń przesyłowych (gmina), udostępniając urządzenia przesyłowe Związkowi Międzygminnemu, nie traci legitymacji biernej w ramach tego unormowania, skoro nadal realizuje cele przesyłowe, nie wyzbywając się własności sieci.

[1] Wyrok SN z dnia 27 lutego 2020 r., III CSK 321/17.

[2] Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków
(Dz.U. z 2019 poz. 1437 t.j.).

[3] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2020 r., poz. 1740 t.j.).

TAGI: Gmina, Urządzenie przesyłowe, Wodociągi i kanalizacja, Wyrok SN, Zadania własne,

Gmina jako przedsiębiorca wodno-kanalizacyjny