02.12.2020


Zamówienia publiczne: obowiązek określenia maksymalnej sumy kar umownych

KATEGORIA: Praktyka

Obecne Prawo zamówień publicznych, nie zawiera regulacji nakazującej określenie maksymalnej sumy kar umownych. W konsekwencji nieważność zastrzeżenia kar umownych (zastrzeżonych np. za każdy dzień zwłoki) z uwagi na brak ich maksymalnego wymiaru, może być wywodzona jedynie ze stanowiska Sądu Najwyższego. Sytuacja ulegnie zmianie po wejściu w życie nowego Prawa zamówień publicznych, gdy zapis o maksymalnej sumie kar umownych, jakich może dochodzić każda ze stron kontraktu, stanie się obligatoryjnym postanowieniem umownym.

Zgodnie z przepisem art. 139 ust. 1 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych, t.j.: Dz.U. z 2019 r., poz. 1843 ze zm. (zwana dalej ,,Prawem zamówień publicznych” lub ,,p.z.p.”) ,,Do umów w sprawach zamówień publicznych, zwanych dalej "umowami", stosuje się przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej.”. O ile przepisy tej ustawy przewidują obligatoryjne kary umowne dla wykonawców, w przypadku dokonania pewnych naruszeń związanych z podwykonawcami w zakresie zamówień publicznych dotyczących robót budowlanych (art. 143d ust. 1 pkt 7 p.z.p.), o tyle nie zawierają regulacji dotyczących maksymalnej sumy kar umownych. Próżno również szukać takich przepisów w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, t.j.: Dz.U. z 2020 r., poz. 1740 (zwana dalej ,,k.c.”).

Jeżeli zatem kara umowna przysługuje danej stronie (na ogół zamawiającemu) za każdy dzień zwłoki (np. z tytułu zwłoki w usunięciu wad przedmiotu umowy lub zwłoki w jego wykonaniu), w przepisach prawa brak wyraźnej regulacji, która mogłaby stanowić podstawę twierdzenia o nieważności tak opisanych kar umownych (pozostają natomiast aktualne regulacje dotyczące miarkowania kar umownych). Jedyną podstawę do kwestionowania skuteczności zastrzeżenia takich kar co do zasady, jest powołanie się na orzecznictwo sądowe, w szczególności wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2015 r., wydany w sprawie o sygn. akt IV CSK 687/14. W orzeczeniu tym wskazano, iż ,,Nieokreślenie w umowie końcowego terminu naliczania kar umownych ani ich kwoty maksymalnej prowadzi do obciążenia zobowiązanego tym świadczeniem w nieokreślonym czasie, a więc w istocie tworzy zobowiązanie wieczne, niekończące się. Takie ukształtowanie zobowiązania zapłaty kary umownej nie spełnia należącego do jego istoty wynikającego z art. 483 § 1 KC wymagania określenia sumy pieniężnej podlegającej zapłacie w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania niepieniężnego. Wymóg ten jest spełniony, gdy strony z góry określają wysokość kary umownej albo gdy w treści umowy wskazują podstawy do definitywnego określenia jej wysokości.”. Powołany wyrok wydany został w sprawie, w której strony zawarły umowę w której ,,(…) ustalono, że powódka jest zobowiązana do zakończenia zabudowy przedmiotowej nieruchomości budynkiem hotelowym w terminie do 31 grudnia 2009 r. Powódka oświadczyła, że w przypadku niedotrzymania terminu zakończenia budowy zobowiązuje się do zapłacenia na rzecz Gminy kary umownej w wysokości 100 000 zł za każdy rok zwłoki, płatnej do dnia 31 stycznia każdego roku i co do tej płatności poddaje się rygorowi egzekucji.”.

Wyżej cytowane stanowisko Sądu Najwyższego znalazło poparcie m.in. w następujących judykatach:

Wśród wyroków kontestujących przywołane stanowisko, najistotniejszy jest judykat Sądu Apelacyjnego w Szczecinie I Wydział Cywilny z dnia 10 grudnia 2018 r. w sprawie o sygn. akt I AGa 202/18, w którym obszernie umotywowano wadliwość przywołanego wcześniej stanowiska z wymienieniem odmiennych orzeczeń (w tym Sądu Najwyższego).

Zdaniem autora, abstrakcyjny i cytowany wcześniej pogląd Sądu Najwyższego jest trafny, gdyż zgodnie z przepisem art. 483 § 1 k.c. ,,Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).”. Nie można natomiast uznać, że opisane w wyroku przesłanki nieważności kary umownej, zaistniały w sprawie, w której go wydano. Jeżeli bowiem kara umowna została zastrzeżona za każdy rok zwłoki w spełnieniu świadczenia (zakończenie zabudowy nieruchomości budynkiem), określono zarówno termin końcowy naliczania kar umownych (data spełnienia świadczenia) oraz ich wartość końcową (suma naliczonych kar do daty spełnienia świadczenia). Nie doszło zatem do ukonstytuowania zobowiązania wiecznego/niekończącego się. Kontrakt określał bowiem podstawy do definitywnego określenia wysokości kary umownej. Cytowany wyrok jest w ocenie autora błędny jedynie (lub aż) w tym zakresie oraz w zakresie w jakim wskazuje konieczność określenia sztywnej, maksymalnej wysokości kary umownej.

W związku z wejściem w życie (planowana data: 01 stycznia 2021 r.) ustawy z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych, Dz.U. z 2019 r., poz. 2019 (zwana dalej ,,Nowym Prawem zamówień publicznych” lub ,,n.p.z.p.”), zacznie obowiązywać przepis art. 436 pkt 3 n.p.z.p. ,,Umowa zawiera postanowienia określające w szczególności: 3) łączną maksymalną wysokość kar umownych, których mogą dochodzić strony;”. Jeżeli projekt kontraktu nie będzie zawierał ww. postanowienia, na zaniechanie Zamawiającego w tym zakresie, dopuszczalne będzie wniesienie odwołania na podstawie art. 513 pkt 1 n.p.z.p.

Konkludując, w obecnym stanie prawnym, nieważność kar umownych ustanowionych za każdy dzień zwłoki w spełnieniu świadczenia, bez jednoczesnego zastrzeżenia ich maksymalnego wymiaru można wywodzić z orzecznictwa sądowego, którego zasadność budzi wątpliwości, przy czym sytuacja ulegnie zmianie po wejściu w życie Nowego prawa zamówień publicznych, z uwagi na treść wyżej cytowanego przepisu art. 436 pkt 3 n.p.z.p.



Autor:
Krzysztof Drapiński

radca prawny w Kancelarii Prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu, specjalizuje się w prawie cywilnym 


TAGI: Krajowa Izba Odwoławcza, Przetargi, Wyrok SN,



Tekst pochodzi z portalu Prawo Dla Samorządu