Prawo Dla Samorządu

Senat wystąpił z inicjatywą ustawodawczą dotyczącą możliwości zawieszenia wójta w czynnościach służbowych wyłącznie przez sąd

Istotne zmiany w procedurze karnej

Do sejmu wpłynął senacki projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy o samorządzie gminnym. Przewiduje on, że zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci zawieszenia w czynnościach służbowych w stosunku do oskarżonego będącego: (1) wójtem, burmistrzem, prezydentem miasta, albo (2) zastępcą wójta, burmistrza albo prezydenta miasta, który wykonuje zadania i kompetencje wójta, burmistrza albo prezydenta miasta – może nastąpić tylko na mocy postanowienia sądu. Tym samym środka takiego nie mógłby zastosować samodzielnie prokurator.

O zawieszeniu w czynnościach służbowych ww. osób – analogicznie jak o tymczasowym aresztowaniu – decydować ma na wniosek prokuratora sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, a w wypadkach niecierpiących zwłoki także inny sąd rejonowy. Po wniesieniu aktu oskarżenia powyższe środki zapobiegawcze stosować ma sąd, przed którym sprawa się toczy.

Wniosek prokuratora o zawieszenie w czynnościach służbowych ma być rozpatrywany przez sąd nie później niż przed upływem 24 godzin od przekazania sądowi tego wniosku.

Prokurator, przesyłając wraz z aktami sprawy wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania, ma pouczyć podejrzanego o przysługujących mu w wypadku zastosowania tymczasowego aresztowania uprawnieniach oraz zarządzić jednocześnie doprowadzenie go do sądu.

Zażalenie na postanowienie w przedmiocie ww. środków zapobiegawczych ma być rozpoznawane przez sąd niezwłocznie, nie później niż przed upływem 7 dni od przekazania sądowi zażalenia wraz z niezbędnymi aktami.

Jednocześnie senacki projekt przewiduje niezbędne zmiany w ustawie o samorządzie gminnym mające na celu dostosowanie obecnych przepisów do zaproponowanych zmian związanych z możliwością zawieszenia wójta w czynnościach służbowych wyłącznie na podstawie postanowienia sądu.

Uzasadnienie zmian

Proponowane zmiany jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy nowelizującej mają na celu „podwyższenie, w ramach postępowania karnego, standardów ochrony mandatu wyłonionych w drodze wyborów powszechnych, a pełniących funkcje organów samorządu lokalnego – wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, w przypadku zastosowania wobec tych osób, w postępowaniu przygotowawczym, środka zapobiegawczego w postaci zawieszenia w czynnościach służbowych.”

Projektodawcy podkreślają, że zawieszenie w czynnościach służbowych wójta w określonych sytuacjach (jeżeli nie powołano zastępcy albo pierwszego zastępcy wójta) może oznaczać „doniosłe dla gminy skutki, polegające na zastąpieniu organu pochodzącego z wyborów powszechnych, powołanym urzędnikiem rządowym, który choćby jak najlepiej wykonywał powierzone mu zadania i kompetencje – nie może być uznany za organ samorządu terytorialnego.” To z kolei oznacza, że „sprawowanie funkcji pracownika samorządowego przez osobę nie posiadającą mandatu przedstawicielskiego lokalnej społeczności prowadzi do istotnego ograniczenia władzy wykonawczej organu samorządu lokalnego.”.

W projekcie podkreśla się również w kontekście zaproponowanych zmian, że „niezależny sąd i niezawisły sędzia – niezaangażowany w realizację funkcji ścigania i oskarżania, zapewnią najwyższy standard ochrony idei samorządności lokalnej, za której zagrożenie może być uznane ewentualne przekazanie kompetencji jej organu wykonawczego (wójta, burmistrza lub prezydenta miasta) w ręce osób nie pochodzących z wyborów powszechnych.”.

W kontekście zaproponowanych terminów rozpoznania wniosku o zawieszenie w czynnościach służbowych oraz ewentualnego zażalenia w tym zakresie projektodawcy wskazują, że „przyspieszone postępowanie ma służyć nie tylko wyjaśnieniu sytuacji procesowej oskarżonego lecz przede wszystkim zabezpieczeniu interesów gminy, pozwalając na jasne określenie pozycji prawnej jej organów i nieprzeciąganie stanu niepewności co do ewentualnej konieczności sięgania po dalsze środki przewidziane przepisami ustawy o samorządzie gminnym.”

Kontrowersje wokół projektu

Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy o samorządzie gminnym nie zyskał powszechnej aprobaty.

Swoją negatywną opinię w tym zakresie przedstawił Sąd Najwyższy argumentując, że osiągnięcie głównego celu tj. niedopuszczenia do zarządzania jednostką samorządu przez osobę nieposiadającą mandatu od lokalnej społeczności można zrealizować przez nowelizację ustaw samorządowych. Jednocześnie w opinii stwierdzono, że nie znajduje szerszego uzasadnienia ustrojowego szczególne potraktowanie osób piastujących funkcję wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Mogłoby to wręcz generować zarzut naruszenia równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP). Zdaniem Sądu Najwyższego sprawowana przez sąd powszechny kontrola odwoławcza wydaje się wystarczającym zabezpieczeniem o charakterze instytucjonalnym. Dodatkowo Sąd Najwyższy wskazał, że nie jest najlepszą praktyką legislacyjną wprowadzanie zmian w ustawodawstwie dla jednostkowych przypadków.

Negatywne stanowisko zajęło także Ministerstwo Sprawiedliwości oraz Prokurator Generalny.

Projekt spotkał się natomiast z aprobatą Rzecznika Praw Obywatelskich, który uznał, że do rzetelnej oceny potrzeby zastosowania tego środka potrzebny jest organ niezależny, w obecnym kształcie ustrojowym jest nim jedynie sąd.

Także w ocenie Związku Gmin Wiejskich RP zmiany w przedmiotowym zakresie są potrzebne.

Podsumowanie

Nie sposób przewidzieć kiedy Sejm zajmie się inicjatywą senacką. Obecnie projekt został skierowany do Biura Legislacyjnego Sejmu i Biura Analiz Sejmowych.

Biorąc pod uwagę stanowisko Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego uzasadnione są istotne wątpliwości czy projekt uzyska niezbędną większość sejmową.

Zawieszenie wójta w czynnościach służbowych tylko przez sąd?