Prawo Dla Samorządu

Sołtys nie jest organem gminy, a organem jednostki pomocniczej, jaką stanowi sołectwo. W związku z powyższym, może pełnić rolę świadka przy sporządzaniu testamentu ustnego, przewidującego korzyść dla gminy.

Sąd Najwyższy[1] w sprawie z wniosku B.W. [dalej także: wnioskodawczyni, skarżąca kasacyjnie] przy uczestnictwie Gminy U. [dalej także: gmina] o stwierdzenie nabycia spadku stwierdził, że sołtys może pełnić rolę świadka przy sporządzaniu testamentu ustnego, nawet jeżeli ów testament przewiduje korzyść dla gminy, w której skład wchodzi sołectwo.

Orzeczenie zapadło w następującym stanie faktycznym i prawnym.

W 2004r. L.S [dalej także: spadkodawczyni, testatorka] sporządziła testament pisemny, w którym oświadczyła, że cały majątek przekazuje na rzecz Fundacji (…) pod warunkiem, że obejmie ona spadkodawczynię opieką. Następnie w czerwcu 2010r. przebywając w szpitalu w stanie ciężkim, zwróciła się do M.P. - sołtysa, o dostarczenie jej rzeczonego dokumentu, celem jego przeformułowania.

Zamiarem spadkodawczyni było przepisanie dokumentu i uczynienie spadkobiercą gminy. Stan w którym kobieta się znajdowała nie pozwalał jej jednak na swobodne dokonanie tej czynności - nie mogła poruszać się o własnych siłach, a w konsekwencji także pisać. W związku z zaistniałą sytuacją L.S. zwróciła się z pytaniem do sołtysa i trzech innych odwiedzających ją osób, o chęć pełnienia roli świadków jej testamentu ustnego, na co wyrazili oni zgodę. W obecności wskazanych osób spadkodawczyni oświadczyła, że: „cały swój majtek daje Gminie U. Za opiekę przed chorobą i w jej trakcie”. Jednocześnie postanowiła o wydziedziczeniu swojej córki i jej synów.

Rozpoznając niniejszy stan faktyczny Sąd Rejonowy stwierdził, że spadek po zmarłej nabyła w całości córka na podstawie dziedziczenia ustawowego. Od powyższego rozstrzygnięcia apelację wniosła gmina, co zaskutkowało uchyleniem zaskarżonego postanowienia i przekazaniem sądowi rejonowemu sprawy do ponownego rozpoznania.

Przechodząc do ponownej analizy sprawy, skład orzekający stwierdził, że spadek z dobrodziejstwem inwentarza, na mocy testamentu ustnego, nabyła gmina.

Zdaniem składu orzekającego stan zdrowia L.S. uniemożliwiał sporządzenie testamentu w innej formie. Jednocześnie występowała obawa rychłej śmierci spadkodawczyni, przy czym nie zachodziły wątpliwości co do jej świadomości i poczytalności.

W ocenie sądu, dochowane zostały także warunki formalne dotyczące sporządzenia protokołu testamentu ustnego, a wreszcie żaden ze świadków nie podlegał wyłączeniu. Ostatnia uwaga odnosiła się w sposób szczególny do M.P. będącego sołtysem. Zadaniem sądu: „nie można (…) przyjąć, że skoro korzyść w testamencie przypada gminie (…) to pośrednio przypada również sołectwu”. Co więcej, pełnił on rolę świadka jako osoba prywatna - nie organ wykonawczy sołectwa.

Od powyższego postanowienia wnioskodawczyni wniosła apelację, którą Sąd Okręgowy oddalił. Skład orzekający podzielił co do zasady argumentację sądu pierwszej instancji, mówiącą o tym, że M.P. mógł być świadkiem testamentu ustnego w którym przewiduje się korzyść na rzecz gminy, z uwagi na okoliczność, iż nie jest on organem tejże jednostki samorządu terytorialnego, a organem sołectwa.

Kasację od rozstrzygnięcia sądu II instancji wniosła wnioskodawczyni, zarzucając mu naruszenie przepisów Kodeksu cywilnego[2] [dalej także: KC].

Na wstępie rozważań Sąd Najwyższy zadał pytanie kluczowe - czy art. 957 KC, traktujący o względnej niezdolności do bycia świadkiem testamentu, może mieć zastosowanie do sytuacji, w której została w nim przewidziana korzyść dla osoby prawnej. Powołując się na własne orzecznictwo[3] skład orzekający stwierdził, że ograniczenie wynikające ze wskazanego przepisu, a mówiące o tym, że nie może być świadkiem testamentu osoba dla której została w nim przewidziana korzyść, nie odnosi się do członków organów osoby prawnej[4] a także korporacyjnej osoby prawnej. Zdaniem SN nie można bowiem twierdzić, że: „każde działanie osoby wchodzącej w skład organu osoby prawnej stanowi jednocześnie działanie w jej imieniu”. Podstawy do zastosowania art. 957 §1 KC zachodziłyby wówczas, gdy: „jako świadek przy sporządzeniu testamentu wystąpiłaby osoba upoważniona do składania oświadczeń za osobę prawną”.

Wobec powyższego skład orzekający stwierdził ostatecznie, że: „członek organu osoby prawnej w zasadzie może być świadkiem przy sporządzeniu testamentu, w którym została przewidziana dla tej osoby jakakolwiek korzyść”.

Jakkolwiek powyższe może zostać odniesione także do jednostek samorządu terytorialnego, to w niniejszym stanie faktycznym mieliśmy do czynienia z sytuacją zgoła inną. Sołtys nie jest bowiem organem gminy, a organem wykonawczym sołectwa. Tym bardziej mógł on być świadkiem przy sporządzaniu testamentu przewidującego określoną korzyść dla gminy.

[1] Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2014r., III CSK 301/13.

[2] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1145 z późn. zm.).

[3] Postanowienie z dnia 7 maja 1976r. III CRN 9/76.

[4] Jak zauważa sam skład orzekający - teza ta stoi w sprzeczności z poglądami przedstawicieli piśmiennictwa.

Sołtys jako świadek testamentu ustnego sporządzonego na rzecz gminy