Brak przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami jednostki pomocniczej poprzedzających podjęcie uchwały w sprawie nadania jednostce pomocniczej statutu stanowi istotne naruszenie art. 35 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym i skutkuje stwierdzeniem nieważności takiej uchwały w całości.
W orzecznictwie sądów administracyjnych pojawiło się kilka wyroków dotyczących nieprawidłowo przeprowadzonej procedury uchwalania statutów sołectw[1]. Sądy ustaliły jak powinny przebiegać konsultacje z mieszkańcami oraz jak zakwalifikować naruszenie przepisów w tym zakresie.
W pierwszej kolejności wskazano, że rada gminy przed podjęciem uchwały w sprawie statutu sołectwa powinna obligatoryjnie podjąć uchwałę w sprawie zasad i trybu przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy, zgodnie z art. 5a ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym[2]. W jednym ze stanów faktycznych rada miejska nie tylko nie poddała projektu przyjętego nią statutu sołectwa konsultacjom z mieszkańcami, ale w ogóle nie podjęła wymaganej normą art. 5a ust. 2 u.s.g. uchwały ustalającej zasady przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie wskazał w tej sytuacji, że „sposób dokonywania konsultacji powinien być określony w uchwale rady gminy poprzedzającej czynność konsultacji. Skoro wymogiem ustawowym w zakresie trybu tworzenia jednostki pomocniczej jest przeprowadzenie konsultacji z mieszkańcami (…), to już z tej regulacji wynika obowiązek rady gminy posiadania dokumentacji wykazującej legalność jej działań”[3]. Zatem procedurę podjęcia uchwały w sprawie nadania statutu jednostce pomocniczej musi poprzedzać podjęcie uchwały ustalającej zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami.
Równie ważny jest także sposób przeprowadzenia konsultacji. Wskazuje się, że nie powinny być one iluzoryczne. W praktyce oznacza to, że nie wystarczy jedynie podanie projektu statutu do publicznej wiadomości, ale konieczne jest stworzenie realnych możliwości sformułowania przez mieszkańców danej jednostki uwag lub propozycji, a także – rozważenie tych propozycji czy zastrzeżeń. Podkreśla się, że „wymóg przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami jednostki pomocniczej powinien być rozumiany jako rzeczywiste omówienie z mieszkańcami proponowanych regulacji i umożliwienie mieszkańcom wyrażenia opinii na ich temat”[4]. Wynik konsultacji w sprawie statutu nie jest wprawdzie wiążący dla rady gminy, ale ich przeprowadzenie jest obligatoryjne.
Należy wskazać także na konsekwencje naruszenia procedury konsultacyjnej przed wydaniem uchwały w sprawie podjęcia statutu jednostki pomocniczej. Ustawodawca w odniesieniu do aktów podejmowanych przez organy gminy wskazał na dwa rodzaje naruszeń prawa, które skutkują odmiennymi konsekwencjami prawnymi, tj. istotne naruszenie prawa skutkujące stwierdzeniem nieważności aktu oraz nieistotne naruszenie prawa skutkujące jedynie wskazaniem, że akt wydano z naruszeniem prawa (art. 91 u.s.g.). W piśmiennictwie i orzecznictwie do istotnego naruszenia prawa zalicza się naruszenie przepisów o właściwości, podjęcie aktu bez podstawy prawnej, wadliwe zastosowanie normy prawnej będącej podstawą prawną podjęcia aktu, jak i naruszenie przepisów regulujących procedurę podejmowania uchwały. Innymi słowy, za „istotne” naruszenie prawa uznaje się uchybienie prowadzące do skutków, które nie mogą być tolerowane w demokratycznym państwie prawnym[5].
W orzecznictwie jednoznacznie wskazuje się, że brak konsultacji z mieszkańcami albo przeprowadzenie ich w sposób prowizoryczny, należy ocenić jako istotne naruszenie prawa, a dokładniej przepisów regulujących procedurę podejmowania uchwały rady gminy w sprawie statutu, które powinno skutkować stwierdzeniem nieważności takiego aktu[6].
Na istotność procedury konsultowania aktów legislacji administracyjnej wskazuje się także w modelu kodeksu postępowania administracyjnego Unii Europejskiej stworzonego przez grupę ReNEUAL (Research Network on EU Administrative Law)[7]. W projekcie wskazano, że wydanie aktów legislacji administracyjnej powinno być poprzedzone: ogłoszeniem projektu aktu wraz z memorandum wyjaśniającym, przeprowadzeniem konsultacji społecznych oraz przygotowaniem raportu zawierającego uzasadnienie z przeprowadzonych konsultacji. Projekt można traktować jako zbiór ogólnych zasad adresowanych do organów administracji publicznej państw członkowskich[8].
[1] Uwagi te odnoszą się jednak nie tylko do procedury uchwalania statutów sołectw, ale wszystkich jednostek pomocniczych, gdyż regulacje w tym zakresie są jednakowe.
[2] Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 506 z późn. zm.) [dalej jako: u.s.g.].
[3] Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 25 września 2019 r., sygn. III SA/Kr 619/19, Legalis nr 2224596.
[4] Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 6 listopada 2018 r., sygn. III SA/Kr 296/18, LEX nr 2579223.
[5] M. Stahl, Z. Kmieciak, Akty nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego w świetle orzecznictwa NSA i poglądów doktryny, „Samorząd Terytorialny” 2001, z. 1–2, s. 101–102; wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 lutego 1998 r., sygn. akt II SA/Wr 1459/97, Lex nr 33805; wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 8 lutego 1996 r., sygn. akt SA/Gd 327/95, Lex nr 25639; wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 18 września 2019 r., sygn. II SA/Go 495/19, Legalis nr 2221849.
[6] Zob. przywołane wyżej orzeczenia.
[7] Polska wersja projektu: M. Wierzbowski, H.C.H. Hofmann, J.P. Schneider, J. Ziller (red.), ReNEUAL. Model kodeksu postępowania administracyjnego Unii Europejskiej, Warszawa 2015.
[8] Szerzej na ten temat: M. Jędrzejczak, Proces stanowienia aktów legislacji administracyjnej – perspektywa polska i unijna, [w:] J. Supernat, B. Kowalczyk (red.), Kodeks postępowania administracji Unii Europejskiej, Warszawa 2017, s. 193–204.
Maria Jędrzejczak