Prawo Dla Samorządu

Z dniem 27 kwietnia 2019 r. strajkujący nauczyciele zawiesili strajk. Dyrektorzy szkół, objętych sporem zbiorowym oraz włodarze jednostek samorządu terytorialnego, zwłaszcza Ci popierający strajk i postulaty nauczycieli, rozważają czy mogą wypłacić nauczycielom wynagrodzenie za czas strajku.

Zgodnie z art. 23 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. 2019.174 t.j.) w okresie strajku pracownikowi nie przysługuje prawo do wynagrodzenia.

W orzecznictwie i doktrynie dopuszczalne jest przyznanie pracownikom wynagrodzenia za czas strajku na podstawie porozumień, zawieranych pomiędzy stronami sporu zbiorowego. Normy prawa pracy mają bowiem charakter semiimperatywny i gwarantują minimum ochrony pracownika. Zawsze dopuszczalne jest korzystniejsze uregulowanie sytuacji prawnej pracownika.

Zgodnie z art. 9 §1 k.p. oparte na ustawie porozumienia zbiorowe są zaliczane do źródeł prawa pracy. Przepis ten jednoznacznie wskazuje, że porozumienia zbiorowe muszą być oparte na ustawie.

Orzecznictwo i doktryna jednoznacznie wskazują, że porozumienia postrajkowe (zawarte po zakończeniu strajku) mają moc porozumień opartych na ustawie.

Dopuszczalne i zgodne z prawem byłoby więc zawarcie porozumienia pracodawcy z organizacją związkową, kończącego spór zbiorowy, zgodnie z którym pracownicy uczestniczący w strajku, zorganizowanym zgodnie z przepisami ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych otrzymają wynagrodzenie za czas strajku. Porozumienie takie stanowiłoby źródło prawa pracy i byłoby podstawą do wypłacenia wynagrodzenia za czas strajku. Co prawda porozumienie postrajkowe nie jest wprost wymienione w ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, ale przyjmuje się w drodze wykładni celowościowej, że należy mu nadać taki sam charakter jak porozumieniu po zakończeniu rokowań czy mediacji, które są wskazane w tej ustawie (tak: uzas. wyroku SN z dnia 7 grudnia 2012 r. sygn. II PK 128/12 i przywołane tam orzecznictwo).

Zwrócić należy uwagę, że aktualnie strajk nauczycieli nie został zakończony, a jedynie zawieszony.

Charakter prawny porozumień zawartych pomiędzy stronami sporu zbiorowego w trakcie strajku nie jest jednoznaczny. Możliwość zawarcia takiego porozumienia nie wynika wprost z ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, jakkolwiek możliwość zawarcia takiego porozumienia dopuszcza Sąd Najwyższy. W wyroku z dnia 24 września 2013 r. sygn. III PK 88/12 Sąd Najwyższy wskazał, że porozumienia strajkowe i postrajkowe (zawierane w czasie strajku albo kończące strajk lub akcję protestacyjną) mają charakter źródeł prawa pracy (art. 9 §1 k.p.), gdyż zostają zawarte w ramach ustawowych procedur polubownych, w bezpośrednich rokowaniach stron sporu albo przed mediatorem. Tożsame stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 sierpnia 2014 r. w sprawie sygn. IPK 14/14, wskazując, że porozumienia zbiorowe mogą zostać zawarte na każdym etapie trwania sporu, również w czasie lub na zakończenie strajku bądź akcji protestacyjnej, i stosownie do okoliczności zaistniałych w konkretnym sporze będą one miały przymiot porozumienia koncyliacyjnego w rozumieniu art. 9 ustawy, jeśli do ich zawarcia doszło w toku bezpośrednich rokowań stron, albo porozumienia mediacyjnego z art. 14 ustawy, gdy zawarte zostały z udziałem mediatora. W obu przypadkach porozumienia te mają oparcie w ustawie w rozumieniu art. 9 § 1 k.p.. Analogiczne stanowisko wynika także z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie sygn. IPK 312/13.

W związku z jednolitym stanowiskiem Sądu Najwyższego oraz poglądami nauki prawa pracy dopuszczalne wydaje się zawarcie porozumienia, co do wypłaty wynagrodzenia za czas strajku, pomimo formalnego niezakończenia sporu zbiorowego.

Zapłata choćby części wynagrodzenia możliwa byłaby także w postaci nagród (art. 105 k.p.). Nagrody pracownicze nie mają charakteru wynagrodzenia i nie są ekwiwalenetem za wykonana pracę. Zgodnie z art. 49 Karty Nauczyciela tworzy się specjalny fundusz na nagrody dla nauczycieli za ich osiągnięcia dydaktyczno – wychowawcze w budżetach organów prowadzących szkoły w wysokości co najmniej 1% planowanych rocznych wynagrodzeń osobowych, z przeznaczeniem na wypłaty nagród organów prowadzących szkoły i dyrektorów szkół. Do dyspozycji związków zawodowych są również środki z funduszu strajkowego.

Niezależnie od tego, że porozumienia strajkowe i postrajkowe stanowią źródło prawa pracy i zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego stanowią podstawę do wypłaty wynagrodzenia za czas strajku, zawieranie ww. porozumień należałoby zweryfikować w kontekście wydatków publicznych i ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, zwłaszcza wobec stanowiska Regionalnych Izb Obrachunkowych w tej kwestii.

Strajk nauczycieli - kwestie wypłaty wynagrodzenia