Prawo Dla Samorządu

W opublikowanej pod koniec minionego roku informacji Najwyższa Izba Kontroli (NIK) podsumowała wyniki kontroli dotyczących umarzania zaległości podatkowych przez organy wykonawcze gmin. W przedstawionym raporcie wskazano na szereg nieprawidłowości w tym obszarze. Na co zatem – w świetle ustaleń NIK - zwracać uwagę prowadząc postępowanie w sprawie ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych?

Choć kontrole NIK skupiły się na umorzeniach zaległości podatkowych, to wynikające z nich wnioski znajdą zastosowanie również do pozostałych postaci ulg w spłacie zobowiązań podatkowych. Przypomnieć bowiem należy, że organ podatkowy – poza umorzeniem w całości lub w części zaległości podatkowej, odsetek za zwłokę lub opłaty prolongacyjnej – może również, na wniosek podatnika: odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty bądź odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetki od nieuregulowanych w terminie zaliczek na podatek. Każda z wyżej wymienionych ulg może zostać udzielona w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym. Niedookreśloność tych zwrotów może powodować trudności w prawidłowym ustaleniu, czy spełnione są przesłanki udzielenia ulgi. NIK wskazuje, że decyzji o umorzeniu (udzieleniu ulgi) nie może uzasadniać np. powszechny kryzys światowy, trudna, ogólna sytuacja finansowa, konieczność ponoszenia bieżących wydatków, inwestycje we własnym przedsiębiorstwie, rekompensaty za określone działania podatników na rzecz gminy. Jak tłumaczy NIK, pomoc w postaci udzielenia ulgi uzasadniać mogą sytuacje wyjątkowe oraz nadzwyczajne, takie jak klęski żywiołowe lub inne zdarzenia losowe (np. utrata możliwości zarobkowania, utrata płynności firmy, utrata losowa majątku), w wyniku których podatnik nie jest w stanie uregulować swoich zobowiązań. Weryfikując zasadność udzielenia ulgi, warto oprzeć się na bogatym orzecznictwie dotyczącym tej problematyki. Tytułem przykładu można przywołać choćby na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 grudnia 2018 r. (sygn. akt II FSK 3529/16) , w którym wyjaśniono, że ważnego interesu podatnika, jako przesłanki umorzenia zaległości podatkowej, nie można utożsamiać z jego subiektywnym przekonaniem o potrzebie umorzenia zaległości podatkowej. Pojęcie to należy rozumieć możliwie szeroko, jego wystąpienia nie można upatrywać wyłącznie w dolegliwości finansowej, jakiej doświadcza strona w związku z koniecznością wywiązania się z ciążących na niej zobowiązań podatkowych.

Kolejne – sygnalizowane przez NIK – uchybienia dotyczą nierzetelnego dokumentowania postępowań w sprawie udzielenia ulgi. NIK zwraca uwagę, że – z uwagi na wyjątek od zasady powszechności opodatkowania, jaki stanowią ulgi – ich udzielanie powinno opierać się na podstawie bezspornie poczynionych ustaleń, a nie na podstawie subiektywnego przekonania podatników lub jedynie możliwych lub uprawdopodobnionych (a nie udowodnionych) okoliczności. Nie wystarczy więc uznanie jako prawdziwych argumentów przedstawianych przez wnioskującego o udzielenie ulgi. Warto przypomnieć o podstawowych zasadach obowiązujących w tym zakresie, a wynikających z Ordynacji podatkowej. Po pierwsze, w toku postepowania organy podatkowe podejmują wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy w postępowaniu podatkowym. Po drugie, organ podatkowy jest obowiązany zebrać i w sposób wyczerpujący rozpatrzyć cały materiał dowodowy. I wreszcie – po trzecie – organ podatkowy ocenia na podstawie całego zebranego materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona. Weryfikacji okoliczności wskazanych we wnioskach lub oświadczeniach podatników dokonywać należy z uwzględnieniem powyższych reguł.

Nieprawidłowości w toku postępowania dowodowego mogą przekładać się na błędy w decyzjach dotyczących ulg. Badane przez NIK decyzje jedynie ogólnie odnosiły się w uzasadnieniu do okoliczności, jakie były przesłanka udzielenia ulgi, bez odniesienia się do dowodów na podstawie których uznano te okoliczności za udowodnione. Zdarzały się też przypadki całkowitego odstępowania od sporządzenia uzasadnienia. Odnotować w tym miejscu należy, że Ordynacja podatkowa wyraźnie wskazuje (w art. 210), jakie elementy powinna zawierać decyzja, w tym jej uzasadnienie faktyczne. Jak wskazuje Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 13 grudnia 2018 r. (sygn. akt I FSK 2139/18), art. 210 § 4 Ordynacji podatkowej precyzuje ustawowe wymogi prawidłowo sporządzonego uzasadnienia i jak wielokrotnie podnoszono w judykaturze nakłada na organ obowiązek rozpatrzenia całego materiału dowodowego w szczególności poprzez ustosunkowanie się do każdego dowodu zgromadzonego w sprawie, odniesienie się do argumentacji prezentowanej przez stronę (i ocenie tych elementów we wzajemnym powiązaniu), a ponadto wyjaśnienie, z jakich powodów organ uznaje określone dowody za wiarygodne, a innym takiej wiarygodności odmawia.

Pochylając się nad kwestią uzasadnienia decyzji o udzieleniu ulgi podkreślić należy, że – w myśl art. 205 § 5 Ordynacji podatkowej – w decyzji, na podstawie której przyznano ulgę w zapłacie podatku nie ma możliwości odstąpienia od uzasadnienia nawet w przypadku, gdy uwzględnia ona w całości żądanie strony.

Poza wyżej opisanymi NIK ujawnił również nieprawidłowości polegające na umarzaniu kwot niestanowiących zaległości podatkowych lub niezgodnych z wnioskiem podatnika, nieprzestrzeganie ustawowych terminów w prowadzonych postępowaniach podatkowych, a także nieprawidłowości przy udzielaniu ulg przedsiębiorcom w ramach pomocy de minimis. W tym ostatnim wypadku uchybienia polegały przed wszystkim na nieuzyskaniu od podatników wymaganych dokumentów stanowiących warunki udzielenia pomocy de minimis, nierzetelnym wydawaniu zaświadczeń o udzieleniu pomocy de minimis, nieprawidłowym wywiązywaniu się z obowiązków sprawozdawczych Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi i Prezesa UOKiK.

Na zakończenie warto wskazać na dobre praktyki, których wdrożenie pomoże ustrzec się przed błędami przy wydawaniu decyzji w sprawie ulg. NIK rekomenduje w tym zakresie podjęcie działań nakierowanych na poprawę znajomości przepisów podatkowych przez pracowników zajmujących się sprawami związanymi z przyznawaniem ulg (np. poprzez szkolenia), zintensyfikowanie weryfikacji projektów decyzji przez obsługę prawną urzędów, wprowadzenie stosownych procedur wewnętrznych dotyczących udzielania ulg, czy też utworzenie wewnętrznych zespołów doradczych ds. udzielania ulg.

NIK o ulgach w spłacie zobowiązań podatkowych