Prawo Dla Samorządu

Niektóre przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne, zwłaszcza w sytuacji, w której odbiorca samodzielnie wybudował przyłącze wodno-kanalizacyjne na własny koszt, proponują takie warunki umowy, które to odbiorcę obciążają kosztami utrzymania i remontów przyłączy do sieci, w tym usunięcia ewentualnych awarii. Według SOKIKu jest to jednak praktyka nieprawidłowa, a wpisywanie takich postanowień w umowy może zakończyć się kosztowną dla przedsiębiorstwa interwencją Prezesa UOKiK.

Wyrok SOKIKu z 22 listopada 2018 r. jest kolejnym głosem w długoletniej dyskusji o możliwość przerzucenia kosztów oraz obowiązków związanych z utrzymywaniem przyłączy do sieci wodociągowej w należytym stanie technicznym na odbiorców. Wydaje się, iż uzasadnienie wyroku jest dość jednoznaczne, jednak głosy krytyki nie słabną.

Taka sprawa trafiła w 2016 roku najpierw do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a następnie, w wyniku odwołania złożonego przez Związek Wodociągów i Kanalizacji, w 2018 roku pod sygnaturą XVII AmA 55/16 do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Oba te organy były zgodne co do uznania wskazanych praktyk za nadużywanie pozycji dominującej przez przedsiębiorstwo wodno-kanalizacyjne, a zatem za ograniczające konkurencję.

Przedmiotowa sprawa dotyczyła Związku Wodociągów i Kanalizacji, będącego związkiem międzygminnym, którego przedmiotem działalności jest zaopatrzenie w wodę, odbiór i oczyszczanie ścieków na terenie dziewięciu gmin, gdzie jest jedynym podmiotem prowadzącym taką działalność. W swoim regulaminie przedsiębiorstwo wskazało, iż osoba ubiegająca się o przyłączenie swojej nieruchomości do sieci wodno-kanalizacyjnej zobowiązana jest złożyć stosowny wniosek, a następnie zawrzeć z przedsiębiorstwem odpowiednią umowę. Zgodnie z jednym z postanowień wzorca umowy, to odbiorca usług miał zapewnić „zdolność niezawodnego działania posiadanych instalacji i przyłączy wodociągowych oraz instalacji i przyłączy kanalizacyjnych.” Takie obowiązki odbiorcy były uszczegółowione jako zobowiązanie do utrzymywania, eksploatacji i remontów przyłączy, w tym usuwania awarii.

W wyniku rozpoznania sprawy, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, po przeprowadzeniu postępowania antymonopolowego wszczętego z urzędu, decyzją z dnia 18 maja 2016 r. uznał powyższe rozwiązanie za naruszające zakaz praktyk ograniczających konkurencję, nakładając na przedsiębiorstwo wodno-kanalizacyjne karę pieniężną w wysokości 70 tys. złotych. Od niniejszej decyzji Związek Wodociągów i Kanalizacji wniósł odwołanie do sądu ochrony konkurencji i konsumentów.

SOKiK jednak zgodził się z Prezesem UOKiK w uznaniu praktyk za niezgodne z obowiązującymi przepisami. Nałożona wcześniej jednak kara pieniężna została uchylona, a to ze względu na dotychczasowy brak utrwalonej jednolitej linii orzeczniczej w tym zakresie uznając, iż uzasadnione do tej pory wątpliwości interpretacyjne powodowały, iż nakładanie w owym czasie kary pieniężnej byłoby sprzeczne z zasadą zaufania do organów państwa.

W uzasadnieniu sąd wskazał, iż zagadnienie sprowadza się do odpowiedzi na pytanie o to, kogo obciąża obowiązek ponoszenia kosztów utrzymania przyłączy. W rozstrzygnięciu posłużył się przy tym uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2017 r. w sprawie o sygnaturze III SZP 2/16. We wspomnianej uchwale SN stwierdził, iż „po podłączeniu do sieci wodociągowej [przyłącze] staje się częścią [sieci] wskutek objęcia go w posiadanie przez przedsiębiorstwo wodociągowe.” W ocenie sądu ma to oznaczać, że całe przyłącze wchodzi w skład sieci, tj. w tym także odcinek od granicy nieruchomości do połączenia z dotychczasową siecią, a to niezależnie od faktu, że to odbiorca jest właścicielem nieruchomości, na której znajduje się część przyłącza. Podkreślono przy tym, iż ta kwestia jest jednoznacznie uregulowana przez art. 49 § 1 kodeksu cywilnego („Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa”).

Zatem, sąd wskazuje, iż skoro po przyłączeniu do sieci nowy odcinek przedsiębiorstwo wodociągowe obejmuje w posiadanie, to w ocenie sądu to na przedsiębiorstwie ciąży obowiązek utrzymywania w należytym stanie technicznym wszystkich elementów sieci. W konsekwencji, jeśli przedsiębiorstwo wodociągowe stanowiące naturalnego monopolistę na danym rynku nakłada na odbiorców obowiązki, które z mocy ustawy obciążają przedsiębiorstwo, to takie działanie w ocenie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów stanowi naruszenie zakazu praktyk ograniczających konkurencję poprzez wykorzystanie posiadanej pozycji dominującej, tj. naruszające przepis art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 798 z późn. zm.).

Jak wskazano powyżej, powyższe stanowisko jest krytykowane w środowisku. Sąd jednak wtóruje w tym względzie Prezesowi UOKiK, co powoduje, iż pozostawienie tego typu postanowień obciążających kosztami utrzymania przyłączy na odbiorców obecnie może powodować ryzyko nałożenia na przedsiębiorstwo kary finansowej. Oczywiście największe bezpieczeństwo dla przedsiębiorstw wodociągowych przyniosłoby rozstrzygnięcie sporu na poziomie ustawodawczym, jednak na gruncie obowiązującego prawa (tj. de lege lata) spory w doktrynie na razie nie słabną.

Koszty utrzymania nowych przyłączy jednak obciążają przedsiębiorstwo wodociągowe?