Prawo Dla Samorządu

Od połowy stycznia br. w Senacie trwają prace nad inicjatywą ustawodawczą zmierzającą do nowelizacji ustawy Prawo ochrony środowiska. Punktem spornym są przepisy przejściowe dotyczące wygasłych roszczeń odszkodowawczych powstałych przed dniem wejścia w życie projektowanych zmian prawnych.

Prace legislacyjne nad podjęciem ww. inicjatywy ustawodawczej wynikają z obowiązku dostosowania obowiązujących obecnie przepisów do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 marca 2018 r. (sygn. akt K 2/17), stwierdzającego niezgodność art. 129 ust. 4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r. poz. 672 z późn. zm.; dalej jako: u.P.o.ś.) z Konstytucją RP.

W ww. wyroku, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 129 ust. 4 u.P.o.ś. jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z uwagi na zbyt krótki termin dochodzenia roszczeń, o którym mowa w przedmiotowym przepisie.

Przepis art. 129 ust. 4 u.P.o.ś. stanowi obecnie, że „z roszczeniem, o którym mowa w ust. 1- 3, można wystąpić w okresie 2 lat od dnia wejścia w życie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego powodującego ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości”. Określony w tym przepisie termin jest tzw. terminem prekluzyjnym (zawitym), a tym samym jego przekroczenie skutkuje wygaśnięciem roszczeń przysługujących podmiotowi uprawnionemu.

Z roszczeniami z art. 129 ust. 4 u.P.o.ś. można wystąpić, jeżeli doszło do ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości w związku z ochroną środowiska, wskutek którego korzystanie z niej lub z jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe lub istotnie ograniczone.

Omawiany tryb znajduje zastosowanie m.in. w sytuacjach wprowadzenia ochrony określonych obszarów lub obiektów na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2018 r. poz. 1614). Znajduje on zastosowanie zatem m.in. w razie ustanowienia takich form ochrony jak: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne czy też zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Część spośród wskazanych form powoływana jest w drodze uchwał odpowiednich organów stanowiących JST.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że 2-letni termin na wystąpienie z roszczeniem odszkodowawczym skutkuje nadmiernym ograniczeniem własności i innych praw majątkowych przez odjęcie podmiotom uprawnionym koniecznych, a więc będących następstwem ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości, roszczeń o wykup lub odszkodowanie. Zdaniem TK osiągnięcie celów zakładanych przez prawodawcę poprzez wprowadzenie ograniczenia w czasie możliwości dochodzenia roszczeń „mogłoby nastąpić […] przez zakreślenie w ustawie dłuższego terminu prekluzji, dającego uprawnionym realną możliwość dochodzenia roszczeń, bez uszczerbku dla przydatności instytucji”.

Trybunał orzekając o niekonstytucyjności zakwestionowanego przepisu odroczył utratę jego mocy obowiązującej na okres 12 miesięcy. Oznacza to, że ustawodawcy został miesiąc na przyjęcie niezbędnej nowelizacji u.P.o.ś. – nowe przepisy muszą bowiem zacząć obowiązywać już od dnia 14 marca br.

Wdrożenie omawianego wyroku TK wywołało liczne kontrowersje. Przygotowany pierwotnie przez senacką Komisję Ustawodawczą projekt nowelizacji, obok wydłużenia dotychczasowego terminu z art. 129 ust. 4 u.P.o.ś. z dwóch do pięciu lat, zakłada bowiem również, że po dniu wejścia w życie nowelizacji podmiot uprawniony, którego roszczenie wygasło w związku z upływem niekonstytucyjnego terminu, będzie mógł z nim wystąpić w okresie 3 lat od dnia wejścia w życie projektowanej zmiany.

Zamysł „reaktywacji” wygasłych roszczeń spotkał się z krytyką niektórych organizacji samorządowych. Swój sprzeciw wyraził Związek Powiatów Polskich, który wskazał, że proponowany w projekcie nowelizacji mechanizm otwiera drogę do dochodzenia roszczeń, które uległy przedawnieniu nawet piętnaście lat temu. Podkreślił, że rodzi to ryzyko zachwiania stabilności finansowej JST jako że „spełnienie roszczeń, które było pierwotnie rozłożone na przestrzeni kilkunastu lat, zostanie skumulowane na przestrzeni trzech lat od dnia wejścia w życie ustawy”. Mając na względzie te uwagi stowarzyszenie zaapelowało o rewizje sposobu wykonania wyroku TK, w szczególności o oszacowanie skutków finansowych każdego z potencjalnych rozwiązań prawnych.

Swoje uwagi do projektu ustawy zgłosił również samorząd Województwa Wielkopolskiego za pośrednictwem Związku Województw RP. Wskazał on m.in. na nierozstrzygane przedłożonym projektem wątpliwości związane ze wskazaniem podmiotu zobowiązanego do wypłaty odszkodowań po reformach w zakresie podziału zadań i kompetencji pomiędzy organami władzy publicznej. W swym stanowisku zauważył mianowicie, że część spośród form ochrony przyrody była ustanawiana przez wojewodów w drodze rozporządzeń, a po reformie z 2009 r. kompetencje do ich ustanawiania przejęły sejmiki województw, stąd też konieczne jest wyraźne rozstrzygnięcie w projekcie ustawy, że podmiotem zobowiązanym do wypłaty odszkodowań jest podmiot, który pierwotnie wprowadził zakazy lub ograniczenia w korzystaniu z nieruchomości, które aktualizacją prawo do wystąpienia z roszczeniami odszkodowawczymi.

Wyżej przytoczone oraz inne uwagi zgłoszone podczas procedury opiniowania i konsultowania pierwotnie przedłożonego projektu inicjatywy, zostały uwzględnione w trakcie prac senackich komisji: Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej, Komisji Ustawodawczej oraz Środowiska. Po ich rozpatrzeniu na wspólnym posiedzeniu, komisje zawnioskowały o usunięcie z projektu nowelizacji kontrowersyjnego przepisu o „reaktywacji” wygasłych roszczeń odszkodowawczych. Równocześnie, komisje wniosły o skrócenie pierwotnie proponowanego w projekcie terminu na realizację roszczeń z 5 do 3 lat.

Czy i w jakim ostatecznie kształcie inicjatywa zostanie przekazana do Sejmu pokażą najprawdopodobniej najbliższe dni.

TAGI: Ochrona przyrody, Ochrona środowiska, Odszkodowanie, Planowanie przestrzenne, Samorząd,

Czy JST będą zobowiązane do realizacji wygasłych roszczeń odszkodowawczych?