Prawo Dla Samorządu

Kontynuując rozważania nt. porozumień jako formy współdziałania jednostek samorządu terytorialnego rozpoczęte w artykule Porozumienie jako forma współdziałania jednostek samorządu terytorialnego przejdziemy do zagadnień związanych z istotą porozumienia oraz jej konsekwencjami.

Porównując regulacje dotyczące porozumień międzygminnych z regulacjami dotyczącymi związków jednostek samorządu terytorialnego stwierdzić można, że są one, jak już wspomniano w poprzednim artykule, bardzo nieliczne, wręcz ubogie w treść, choć i tak zdecydowanie bardziej rozbudowane regulacje dotyczące związków gminnych, powiatowych i powiatowo-gminnych w wielu sytuacjach ocenić należy jako niewystarczające.

Wszystkie ustawy samorządowe dopuszczają możliwość współdziałania jednostek w formie porozumienia. W przypadku u.s.g. kwestię istoty porozumień reguluje art. 74 zawarty w rozdziale 7 Związki i porozumienia międzygminne. Dotyczy on wyłącznie porozumień międzygminnych, stanowiąc podstawę współdziałania gmin w formie porozumienia oraz lapidarnie określający istotę porozumienia. Z przepisu tego wynika, że istotą porozumienia jest powierzenie zadań przez gminy do wykonywania zadań jednej z nich (art. 74 ust. 1 u.s.g.). Gmina przejmująca do wykonania zadania (gmina wykonująca) objęte porozumieniem przejmuje prawa i obowiązki pozostałych gmin związane z powierzonymi jej zadaniami. Gminy powierzające zadania mają, jak uprzednio wskazywano obowiązek udziału w kosztach realizacji powierzonych zadań (art. 74 ust. 2 u.s.g.)[1]. Dopełnieniem tej regulacji w zakresie porozumieć międzygminnych jest art. 8 ust. 2b u.s.g., który przekazuje kwestie sporne majątkowe wynikłe z porozumień do właściwości sądów powszechnych.

Kwestią jak dotychczas nie budzącą wątpliwości w świetle art. 74 ust. 1 oraz ust. 2 u.s.g. jest to, że w przypadku porozumień gminnych, gmina przejmująca zadania na podstawie porozumienia realizuje je jako własne, we własnym imieniu i na własny rachunek. Nie oznacza to jednak uwolnienia gminy przekazującej zadania od odpowiedzialności o charakterze politycznym za sposób wykonywania zadań przez gminę przejmującą.

Kwestią o charakterze wstępnym wydaje się przesądzenie, czy przepisy ustaw ustrojowych, w tym u.s.g. stanowią samoistną podstawę kompetencyjną do zawierania porozumień we wszystkich obszarach zadań przekazanych gminom przez ustawodawcę, czy też niezbędne jest wyrażenie nadto szczegółowego umocowania w innych ustawach określanych niekiedy jako materialne, czy też szczegółowe (to ostatnie określenie wydaje się bardziej uzasadnione, gdyż ustawy takie jak np. ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, czy ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odbiór ścieków, ustawa o publicznym transporcie zbiorowym i inne zawierają zarówno regulacje o charakterze materialno-prawnym, jak i ustrojowe oraz procesowe). Dominujący wydaje się pogląd o dopuszczalności korzystania z przewidzianych form współpracy, w zasadzie w sposób nieskrępowany wyłącznie na podstawie ustaw ustrojowych. Nie jest zatem wymagane umocowanie do zawierania porozumień wyrażonych w szczegółowych ustawach. To wszelkie ograniczenia możliwości przekazywania zadań drogą porozumień powinny być wyraźnie przewidziane ustawami szczegółowymi.

Generalnie wskazać jednak można, że przedmiotem przekazania określonych zadań i kompetencji mogą być wyłącznie zadania, w które prawodawca ustawowo wyposażył gminę (jest to spostrzeżenie aktualne, także w odniesieniu do przekazywania zadań przez inne, niż gmina jst) na moment przekazywania zadań. Możliwość delegowania zadań, jak wspomniano musi wyraźnie przewidywać prawodawca i wymóg ten w pełni spełniają wszystkie ustawy ustrojowe. Podkreślić należy, że twierdzenie to skuteczne jest także w odniesieniu do możliwości dalszego delegowania (subdelegowania) zadań i kompetencji nabytych w sposób inny niż na podstawie ustawy. W rezultacie możliwość dalszego przekazywania zadań nabytych na podstawie porozumienia wymagałaby szczególnego umocowania ustawowego.

Bliższej analizy wymaga określenie co może być przedmiotem porozumień. Przedmiotem przekazania w świetle u.s.g. mogą być wszelkie zadania, a więc zarówno własne jak i z zakresu administracji rządowej zlecone na podstawie ustaw. Ta kwestia uregulowana jest bowiem art. 8 ust. 2 u.s.g. w związku z art. 20 ustawy o wojewodzie i administracji rządowej w województwie.[2] Z postanowień art. 20 u.w.a.r.w. wynika, że wojewoda powierzać może określonym jednostkom, w tym jst zadania do wykonywania w jego imieniu.

Nie powinien budzić wątpliwości publicznoprawny charakter porozumienia, choć do jego zawarcia dochodzi w drodze zgodnych oświadczeń woli uczestników. W zakresie przekazywania określonych zadań i kompetencji dochodzi przecież do zmiany właściwości organów, a więc do zmiany o charakterze ustrojowym. Bez najmniejszych wątpliwości zatem, porozumienie przynajmniej w części w jakiej następuje określenie zakresu przekazywanych zadań, porozumienie zmierza do wywołania bezpośrednich skutków prawnych w sferze prawa publicznego i skutki te w sposób bezpośredni wywołuje. Z tej racji porozumienie jest aktem o charakterze generalnym i abstrakcyjnym wywołującym skutki w sferze publicznoprawnej. Nie jest to przecież z założenia umocowanie organów gminy przejmującej zadania do jednorazowego podjęcia określonych działań, choć dopuszczalne jest przecież także zawieranie takich porozumień (np. w zakresie powierzenia przez jedną gminę na rzecz innej gminy przekazującej, obowiązku wybudowania drogi publicznej stanowiącej kontynuację drogi na terenie gminy przekazującej). W przypadku przekazywania realizacji zadań wymagających trwałej aktywności np. w zakresie zaopatrzenia w wodę, chodzi o przekazanie obowiązku każdorazowego ich realizowania w zakresie i sposób (sposoby) ustawowo wskazane normami prawa powszechnie obowiązującego. Konsekwencje przekazywania zadań dotyczą wobec tego nie tylko organów gmin/ stron porozumienia, ale także adresatów działań podejmowanych na podstawie porozumienia przez organy gminy je przejmującej. Porozumienie wywołuje zatem szerokie skutki prawne także w odniesieniu do podmiotów trzecich, w tym zwłaszcza poddanych władztwu gmin/stron porozumienia. W konsekwencji zatem stwierdzić należy, że istotą porozumienia jest wywoływanie na podstawie norm prawa powszechnie obowiązującego bezpośrednich skutków w sferze prawa publicznego. W wyniku zawarcia porozumienia zmianie ulega treść norm prawa powszechnie obowiązującego. Tym samym stwierdzić należy, że porozumienie ma charakter prawotwórczy, a więc kształtujący treści norm prawa powszechnie obowiązującego. Powyższe jednak wymaga dalszych uzupełnień i analiz.

Dokonanie zmian w zakresie zadań realizowanych przez gminy uczestniczące w porozumieniu pociąga za sobą konsekwencje w postaci przejęcia praw i obowiązków z nimi związanych przez gminę przejmującą zadania. W szczególności dotyczy to określonych form prawnych, w jakich zadania te będą realizowane. O tym jednak oraz o dalszych istotnych konsekwencjach dotyczących porozumień mowa będzie w kolejnym opracowaniu.

[1] O kwestiach finansowych była szerzej mowa w poprzednim artykule.

[2] Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie, t.j. Dz.U. 2017 poz. 2234 (u.w.a.r.w)

Istota porozumienia międzygminnego