Poselski pomysł na walkę z nepotyzmem i kumoterstwem

Do Sejmu trafił poselski projekt ustawy o przejrzystości w zakresie zatrudniania osób bliskich w jednostkach sektora publicznego oraz o przeciwdziałaniu protekcji w naborze na stanowiska w jednostce sektora publicznego nakładający na samorządowców nowe obowiązki związane ze zwiększeniem sfery jawności życia publicznego

Poselski projekt ustawy

Pod koniec listopada 2018 roku do Sejmu trafił projekt ustawy o przejrzystości w zakresie zatrudniania osób bliskich w jednostkach sektora publicznego oraz o przeciwdziałaniu protekcji w naborze na stanowiska w jednostce sektora publicznego, której autorami są posłowie Klubu Parlamentarnego KUKIZ 15.

Projekt ustawy określa:

1. zasady  ujawniania przez osoby zajmujące określone stanowiska w jednostkach sektora publicznego informacji o zatrudnieniu osób bliskich w tych jednostkach sektora publicznego lub w jednostkach sektora publicznego, na które osoby zajmujące te stanowiska mają kluczowy wpływ;
2. obowiązki osób, które uczestniczą w naborze na stanowisko w jednostkach sektora publicznego, dotyczące ujawnienia określonych w ustawie relacji z osobami zajmującymi stanowiska w jednostkach sektora publicznego;
3. sankcje związane z niewypełnieniem obowiązku wskazanego w pkt 1;
4. sankcje związane z wykorzystaniem wpływów w jednostce sektora publicznego w celu doprowadzenia do zatrudnienia w niej określonej osoby.

Adresaci nowych obowiązków

Projekt ustawy przewiduje szeroki krąg podmiotów, które realizować mają nowe obowiązki. Należą do nich m.in.

1. wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast i ich zastępcy;
2. skarbnicy gmin, sekretarze gmin i kierownicy gminnych jednostek organizacyjnych;
3. członkowie zarządu powiatów, skarbnicy powiatów, sekretarze powiatów i kierownicy powiatowych jednostek organizacyjnych;
4. członkowie zarządów województw, skarbnicy województw, sekretarze województw  i kierownicy wojewódzkich jednostek organizacyjnych;
5. radni gmin, radni powiatów, radni sejmików województw;
6. członkowie zarządów i członkowie rad nadzorczych spółek oraz spółdzielni, w stosunku do których m.in. jednostki samorządu terytorialnego posiadają, bezpośrednio lub pośrednio, uprawnienia o których mowa w art. 4 pkt 4 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2015 r. poz. 184 i 1618, z 2016 r. poz. 1634), które osobno albo łącznie, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiają wywieranie decydującego wpływu na taką spółkę lub spółdzielnię;
7. dyrektorzy departamentów, wydziałów oraz jednostek równorzędnych m.in. w urzędach marszałkowskich, urzędach powiatowych czy urzędach gminnych.

Więcej jawności

Osoby zobowiązane będą miały obowiązek złożyć oświadczenie – wg wzoru określonego w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów - zawierające informacje o zatrudnieniu osób bliskich na podstawie umowy o pracę, mianowania, powołania lub umowy cywilnoprawnej w jednostce sektora publicznego, w której zajmują określone stanowisko publiczne lub w jednostce sektora publicznego, na którą mają kluczowy wpływ, w przypadku zaistnienia takich okoliczności. 

Radni będą zobowiązani złożyć oświadczenie o zatrudnieniu osób bliskich odpowiednio w urzędzie gminy, urzędzie powiatu, urzędzie marszałkowskim, jednostkach organizacyjnych danej jednostki samorządu terytorialnego, samorządowych osobach prawnych danej jednostki samorządu terytorialnego oraz w spółkach i spółdzielniach, w których dana jednostka samorządu terytorialnego lub związek jednostek samorządu terytorialnego, którego członkiem jest ta jednostka samorządu terytorialnego, ma określone uprawnienia.

Przez osobę bliską projektodawcy rozumieją osoby, które są wstępnymi (tj. rodziców, dziadków) lub zstępnymi (tj. dzieci, wnuki) osoby zobowiązanej, lub pozostają z osobą zobowiązaną w związku małżeńskim, wspólnym pożyciu (przydatne mogą okazać się w tym zakresie poglądy doktryny i orzecznictwa definiujące to pojęcie na gruncie innych ustaw), stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa do trzeciego stopnia (np. teściowie, rodzeństwo współmałżonka, a także ich dzieci), lub w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Ustanie małżeństwa, stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli nie ma wpływu na zastosowanie przepisów projektowanej ustawy.

Oświadczenie zgodnie z projektem ustawy będzie miało zawierać:

1. imię i nazwisko osoby bliskiej,
2. stanowisko, na którym zatrudniona jest osoba bliska w danej jednostce sektora publicznego.

Fakultatywnie będzie można także podać informację o stopniu pokrewieństwa lub powinowactwa lub rodzaju relacji łączącej ją z osobą bliską.

Samorządowe oświadczenia w powyższym zakresie co do zasady mają być składane wojewodzie, który następnie będzie je przekazywał do Centralnego Biura Antykorupcyjnego, które będzie dokonywać ich kontroli.

Jednocześnie oświadczenia będą podlegać publikacji w Biuletynach Informacji Publicznej.

Zmiany w postępowaniach rekrutacyjnych

Dodatkowo projektodawcy proponują, aby osoby ubiegające się o zatrudnienie w jednostce sektora publicznego na podstawie umowy o pracę, mianowania, powołania lub umowy cywilnoprawnej składały kierownikowi tej jednostki oświadczenie o pozostawaniu z osobą zobowiązaną zajmującą stanowisko w danej jednostce sektora publicznego lub z osobą, która ma kluczowy wpływ na tę jednostkę sektora publicznego lub o nieistnieniu takich okoliczności.

Powyższe oświadczenie będzie składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.

Sankcje karne

Poselski projekt ustawy przewiduje, że kto, wbrew obowiązkowi określonemu w ustawie, nie będzie składał oświadczenia, o którym mowa powyżej, lub poda w nim nieprawdę, podlegać będzie karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3.

Tej samej karze podlegać będzie, kto wbrew obowiązkom wskazanym w ustawie, uniemożliwiać lub utrudniać będzie opublikowanie oświadczenia wskazanego w ustawie w określonym w niej terminie.

W wypadkach mniejszej wagi, sprawca czynu określonego powyżej podlegać będzie karze grzywny.

W wyjątkowych wypadkach, gdy sprawcy przestępstw wskazanych powyżej wypełnią obowiązki dotyczące złożenia, przekazania lub publikacji oświadczenia po upływie terminu, sąd będzie mógł zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Jednocześnie projekt ustawy przewiduje, że kto, zajmując stanowisko w jednostce sektora publicznego lub wykorzystując swoje wpływy w tej jednostce, nakłania osobę lub osoby odpowiedzialne za wyłonienie lub zatrudnienie osoby na stanowisko w jednostce sektora publicznego do wyłonienia lub zatrudnienia wskazanej przez siebie osoby biorącej udział w konkurencyjnym naborze na stanowisko w tej jednostce sektora publicznego podlegać będzie karze grzywny, ograniczenia wolności albo karze pozbawienia wolności do lat 3.

Tej samej karze podlegać mają podlegać osoby odpowiedzialne za przeprowadzenie konkurencyjnego naboru na stanowisko w jednostce sektora publicznego, które doprowadzają do wyłonienia lub zatrudnienia w ramach konkurencyjnego naboru na stanowisko w jednostce sektora publicznego osoby bliskiej tej osobie lub osoby wskazanej przez sprawcę przestępstwa wskazanego powyżej, która nie spełnia wymagań przewidzianych dla tego stanowiska lub spełnia te wymagania w stopniu niższym niż inna osoba uczestnicząca w naborze na to stanowisko.

Od kiedy nowe przepisy?

Ustawa ma wejść  w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Osoby zobowiązane będą miały złożyć pierwsze oświadczenie w terminie miesiąca od daty wejścia w życie nowej ustawy.

Na dzień dzisiejszy nie sposób przewidzieć dalszych losów przedłożonego projektu, a tym bardziej jego szans na uchwalenie w tej kadencji parlamentu.

Maciej Kiełbus

Partner Zarządzający, prawnik w ZIEMSKI&PARTNERS Kancelaria Prawna Kostrzewska, Kołodziejczak i Wspólnicy w Poznaniu, specjalizuje się w zakresie prawa administracyjnego, w szczególności prawa samorządu terytorialnego oraz prawa odpadowego

Tekst pochodzi z portalu Prawo Dla Samorządu