Prawo Dla Samorządu

W uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej wskazano, iż ma ona na celu „zakończenie praktyki wydawania przez jednostki samorządu terytorialnego tytułów prasowych, które pod pozorami biuletynów informacyjnych w istocie stanowią narzędzie propagandy dla lokalnych władz. Temu samemu celowi ma służyć zakaz finansowania przez jednostki samorządu terytorialnego informacji i reklam, na których prezentowane są wizerunki osób będących jednoosobowymi organami wykonawczymi tych jednostek, osób wchodzących w skład organów jednostek samorządu terytorialnego, a także innych osób. Samorządy wydają swoje gazety w oderwaniu od rynkowych realiów, za publiczne pieniądze, wykorzystując do redagowania podległy im aparat urzędniczy. Treść lokalnych gazet ma jednostronny, polityczny charakter i przedstawia w samych superlatywach miejscowych włodarzy. Niewygodne dla miejscowego wójta czy starosty opinie po prostu nie są w nich publikowane.”.

Jednocześnie inicjatorzy wskazują, iż „gminne gazety często są kolportowane bezpłatnie, można w nich znaleźć komercyjne reklamy. Tym samym prasa gminna stanowi nieuczciwą konkurencję wobec niezależnych, prywatnych mediów, osłabiając bardzo ważną funkcję kontrolną prasy (co jest szczególnie istotne w małych gminach i powiatach).”.

Zdaniem parlamentarzystów KP KUKIZ 15 „uzurpowanie przez propagandowe biuletyny samorządowe roli gazet wiąże się niejednokrotnie z utrudnianiem dostępu do informacji dziennikarzom prasy prywatnej, co jest podważeniem fundamentalnej zasady wolności słowa i prawa dostępu obywateli do informacji publicznej. Kolejnym przykładem nadużywania władzy przez samorządowców oraz marnotrawienia publicznych pieniędzy jest prezentacja wizerunku lokalnych samorządowców i innych osób na plakatach, billboardach, w lokalnych gazetach, itp. opłacanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Pod pozorem informowania o działaniach samorządu promowany jest wizerunek miejscowego wójta, burmistrza, prezydenta lub osób z nimi politycznie powiązanych (radnych, posłów, itp.). Prowadzi to do nieuprawnionego uprzywilejowania osób sprawujących władzę, zapewniających sobie „darmową” promocję wizerunkową oraz jest marnotrawstwem środków publicznych. Wydaje się, że ukrytym celem takiego działania jest szeroka promocja danej osoby”

W ramię w ramię z Rzecznikiem Praw Obywatelskich

Projekt KUKIZ 15 w oczywisty sposób nawiązuje do licznych wystąpień Rzecznika Praw Obywatelskich, który od lat podnosi wątpliwości związane z wydawaniem prasy przez jednostko samorządu terytorialnego. Przykładem działalności RPO w tym zakresie mogą być wystąpienia do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego czy Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

W swoich wystąpienia RPO zwraca uwagę na skargi obywateli związane tym zagadnienie. W ocenie skarżących niedopuszczalne jest łączenie przez władze samorządowe funkcji biuletynu informacyjnego organu administracji z funkcją niezależnej prasy, której jednym z głównych zadań jest sprawowanie kontroli społecznej nad władzą. Także w tych pismach zwraca się uwagę na utrudnianie dostępu do informacji publicznej dziennikarzom prasy prywatnej.

Zdaniem RPO praktyka wydawania prasy przez jednostki samorządu terytorialnego budzi wątpliwości w kontekście licznych przepisów Konstytucji RP (np. art. 14, art. 20, art. 54 czy art. 61 Konstytucji RP).

W ocenie Rzecznika zachodzi duże prawdopodobieństwo, że nie będą realizowane podstawowe standardy stanowiące o prawie obywateli do rzetelnego informowania, jawności życia publicznego oraz kontroli i krytyki społecznej. Co więcej zdaniem RPO brak jest przepisów stanowiących wyraźną podstawę do wydawania przez podmioty komunalne prasy.

Rzecznik zwracał nadto uwagę, iż w szeregu przypadków jednostki samorządu terytorialnego wydają swoje czasopisma w oderwaniu od zasad rynkowych naruszając tym samym zasady konkurencji. Co więcej zdarzają się przypadki, w których czasopisma wydawane przez podmioty samorządowe uczestniczą w rynku reklamowym pozbawiając w konsekwencji media prywatne istotnych źródeł finansowania.

W swoich wystąpieniach RPO odwoływał się przy tym do stanowisk regionalnych izb obrachunkowych, które w swoich wystąpieniach negowały działalność jednostek samorządu terytorialnego polegającą na prowadzeniu działalności gospodarczej w zakresie zamieszczania reklam.

Zastrzeżenia RPO budzi także pobieranie przez niektóre jednostki samorządu terytorialnego odpłatności za wydawane czasopisma. Zdaniem Rzecznika budzi to wątpliwości w kontekście konstytucyjnych zasad dostępu do informacji publicznej.

Swoje wystąpienie Rzecznik Praw Obywatelskich podsumowuje wskazując, że wydawanie przez władze jednostek samorządów terytorialnych prasy stanowi niekorzystne dla demokracji zjawisko, ponieważ może ono prowadzić do znacznego osłabienia prasy prywatnej. W związku z powyższym, zasadne jest wprowadzenie do polskiego porządku prawnego zasady, zgodnie z którą jednostki samorządu terytorialnego nie są upoważnione do wydawania prasy. Z uwagi na fakt, iż wydawanie prasy stanowi domenę społeczną, działalność wydawnicza jednostek samorządu terytorialnego powinna ograniczać się jedynie do publikacji biuletynu informacyjnego, w którym byłyby zamieszczane obiektywne informacje użyteczności publicznej, publikacje związane z promocją samorządu oraz komunikaty urzędowe. Publikacje te nie powinny jednak pełnić funkcji „zwykłego” środka przekazu społecznego. Szczególnie niedopuszczalne jest wydawanie płatnych gazet samorządowych lub zamieszczających płatne ogłoszenia od reklamodawców.

Z uwagi na skalę przedstawionego problemu, Rzecznik Praw Obywatelskich postuluje wprowadzenie do systemu prawa wyraźnej normy ustawowej zakazującej prowadzenia działalności wydawniczej o cechach konstytutywnych dla prasy finansowanej bezpośrednio lub pośrednio przez samorząd terytorialny. Zasadne wydaje się również wprowadzenie przez ustawodawcę takich rozwiązań prawnych, które w jednoznaczny sposób określą zasady wydawania biuletynów informacyjnych przez władze samorządowe wszystkich szczebli.

Co to na strona rządowa?

Z zamieszczony na stronach internetowych Rzecznika Praw Obywatelskich odpowiedzi Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wynika, iż resor ten – odpowiedzialny za sprawy samorządowe – uznaje, iż istnieją obecnie podstawy prawne do występowania przez jednostki samorządu terytorialnego w charakterze wydawcy. MSWiA wskazało także na możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przez gminy w zakresie działalności promocyjnej, edukacyjnej i wydawniczej na podstawie ustawy o gospodarce komunalnej.

Ministerstw Kultury i Dziedzictwa Narodowego wskazało, iż „dostrzega wskazane (…) negatywne skutki działalności samorządów na rynku prasy lokalnej”. Jednocześnie podkreślono, iż resort dostrzega konieczność zmian w Prawie prasowym oraz szerokiej dyskusji w tym zakresie obejmującej także kwestie wydawania prasy przez jednostki samorządu terytorialnego. Zdaniem tego Ministerstwa należy zastanowić się nad nowymi regulacjami prawa prasowego, które wzmocnią pozycję pracy lokalnej, która będzie niezależna od decyzji jednostek samorządu terytorialnego.

Podsumowanie

Trwająca od lat dyskusja na temat roli podmiotów komunalnych na rynku prasy lokalnej sprawia, iż nie sposób przewidzieć dalszego losu omawianego w niniejszym artykule projektu ustawy. W szczególności nie można wykluczyć, iż spotka się on z poparciem większości parlamentarnej.

Niestety w dyskusji w przedmiotowej sprawie niepotrzebnie miesza się ze sobą cztery niezależne wątki: 1) możliwość wydawania prasy przez podmioty komunalne; 2) możliwość pobierania opłaty za czasopisma samorządowe; 3) możliwość zamieszczania odpłatnych reklam; 4) dostęp mediów do informacji publicznej.

W przypadku ostatniego z wątków brak jest jakiejkolwiek korelacji pomiędzy faktem wydawania czasopism przez podmioty komunalne a ich obowiązkami wynikającymi z ustawy o dostępie do informacji publicznej. W szczególności fakt wydawania własnego czasopisma nie może być podstawą odmowy udostępnienia informacji publicznej. Tym samym ewentualne problemy z uzyskaniem określonych informacji publicznej przez media lokalne błędnie wiązane jest z samorządową działalnością wydawniczą.

W przypadku kwestii ekonomicznych związanych z działalności reklamową i odpłatnością za wydawane czasopisma należy podzielić pogląd o konieczności szerszej dyskusji w tym zakresie. W mojej ocenie zasadnym jest ograniczenia działalności reklamowej na rzecz podmiotów prywatnych. Możliwość taka powinna jednakże istnieć wobec podmiotów komunalnych, np. reklam zamieszczanych przez spółki komunalne.

Zamiast zakazywać działalności wydawniczej podmiotom komunalnym lepiej zastanowić się nad stworzeniem w tym zakresie czytelnych reguł, a jednocześnie stworzyć mechanizmy wsparcia prywatnej prasy lokalnej. Są to jednak dużo poważniejsze problemy, których nie rozwiąże prosta nowelizacja ustawy. Niestety po raz kolejny widać, iż droga na skróty jest bardziej kusząca.

Czy JST będą mogły wydawać prasę?