Okręg wyborczy a bierne prawo wyborcze w wyborach do organów stanowiących JST

Zgodnie z przepisami Kodeksu wyborczego prawo wybieralności w wyborach do organów stanowiących JST ma osoba stale zamieszkująca na terenie danej JST. W praktyce pojawiają się jednak niekiedy wątpliwości, czy kandydat na radnego musi zamieszkiwać na obszarze okręgu wyborczego, w którym startuje.

Bierne prawo wyborcze w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego uregulowane zostało w przepisach Kodeksu wyborczego. Jak stanowi w tym zakresie przepis art. 11 § 1 pkt 5 Kodeksu, w wyborach do organów stanowiących JST prawo wybieralności posiada osoba mająca prawo wybierania tych organów. Tym samym, ustawodawca odesłał do art. 10 Kodeksu wyborczego, w którym uregulowane zostało czynne prawo wyborcze wskazując, że osoba posiadająca czynne prawo wyborcze (prawo wybierania) posiada również w tym przypadku bierne prawo wyborcze (prawo wybieralności). Zgodnie zaś z art. 10 § 1 pkt 3 Kodeksu, prawo wybierania w wyborach do organów stanowiących JST ma:

1. w przypadku rady gminy – obywatel polski oraz obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, oraz stale zamieszkuje na obszarze tej gminy,
2. rady powiatu i sejmiku województwa - obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, oraz stale zamieszkuje na obszarze, odpowiednio, tego powiatu i województwa (szerzej na temat wszystkich warunków, jakie musi spełniać kandydat na radnego w artykule pt. „Kto może zostać radnym?”).

Co szczególnie istotne, każdy kandydat na radnego (jak i każdy mieszkaniec danej JST) musi zostać wpisany do właściwego dla miejsca zamieszkania stałego wpisu wyborców. Jest to o tyle istotne, że spełnienie tego warunku będzie stanowić jedna z podstaw dla weryfikacji prawidłowości procedury zgłoszenia kandydata na radnego (przepisy Kodeksu wyborczego wymagają bowiem, aby w zgłoszeniu listy kandydatów umieszczone zostały m.in. nazwiska i imiona, wiek oraz miejsce zamieszkania kandydatów). Spis wyborców tworzą osoby, którym przysługuje prawo wybierania w danych wyborach powszechnych. Co istotne, w spisie wyborców znajdują się osoby, które stale zamieszkują na danym terenie (ewentualnie, które czasowo w danym miejscu przebywają). Tym samym, ustawodawca nie uzależnił „obecności” w tym wpisie od miejsca zameldowania – w przypadku biernego prawa wyborczego w wyborach do organów stanowiących JST rozróżnienie miejsca stałego pobytu od miejsca zameldowania jest o tyle szczególnie istotne, że w skrajnych przypadkach możemy mieć do czynienia nawet z wygaśnięciem mandatu radnego, który jest wyłącznie zameldowany na terenie gminy, w której sprawuje swój mandat. Więcej na ten temat w niedawnym artykule opublikowanym na łamach Portalu, pt. „Miejsce zameldowania a wygaśnięcie mandatu radnego”.

Jednocześnie przepisy Kodeksu wyborczego zobowiązują jednostki samorządu terytorialnego wszystkich trzech szczebli do podziału swojego obszaru na okręgi wyborcze, w stosunku do których tworzy się odrębnie listy kandydatów w wyborach do organów stanowiących JST. W związku z tym pojawić się może (i niekiedy pojawia) pytanie, czy kandydat zgłoszony w danym okręgu wyborczym musi stale zamieszkiwać na terenie tego okręgu, czy wystarczające jest spełnienie ogólnej przesłanki stałego zamieszkiwania na terenie danej jednostki samorządu terytorialnego. W celu odpowiedzi na tak postawione pytanie należy przeanalizować przepisy Kodeksu wyborczego w zakresie przepisów określających bierne i czynne prawo wyborcze.

Jak już bowiem zostało wskazane, warunkiem posiadania biernego prawa wyborczego w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego jest posiadanie czynnego prawa wyborczego. W przypadku wyborów do organów stanowiących JST jednym z warunków koniecznych do spełnienia przez kandydata na radnego, które wprowadził ustawodawca, jest konieczność stałego zamieszkiwania na obszarze odpowiednio gminy, powiatu, województwa (w zależności od wyborów, w których ten kandydat startuje).

W tym miejscu podkreślić należy, że przez zamieszkanie wskazane w przepisach Kodeksu wyborczego rozumieć należy zamieszkanie w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego pobytu. Tym samym, spełnione muszą zostać dwie przesłanki: faktyczne przebywanie w danej miejscowości oraz zamiar (wola) stałego pobytu, przy czym wola ta musi być wystarczająco uzewnętrzniona. Jednocześnie zwrócić należy uwagę, że zgodnie z art. 28 Kodeksu cywilnego można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.

Powyższe oznacza, że wskazując na stałe zamieszkiwanie na danym obszarze ustawodawca wymaga wyłącznie zamieszkiwania na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego (w konkretnej miejscowości), a nie pod konkretnym adresem w tej miejscowości. Tym samym, przy braku innych przepisów, które wymagałyby zamieszkiwania przez kandydata na radnego na obszarze okręgu wyborczego, w którym startuje, uznać należy, że dopuszczalne jest, aby taki kandydat mieszkając na obszarze jednego okręgu, startował w innym okręgu. Istotne jest bowiem wyłącznie to, aby stale zamieszkiwał na obszarze jednostki samorządu terytorialnego, w której kandyduje. W tym zakresie bez znaczenia jest również miejsce zameldowania takiego kandydata na radnego.

Mateusz Karciarz

prawnik w Kancelarii Prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu, doktorant na WPiA UAM, specjalizuje się w zakresie prawa administracyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem prawa samorządowego

Tekst pochodzi z portalu Prawo Dla Samorządu