Wymagalność roszczenia o zapłatę z tytułu niedofinansowania zadań zleconych
Zgodnie z regulacją art. 49 ust. 6 ustawy z dnia 13 listopada 2010 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (t.j. z dnia 12.03.2024 roku Dz.U.2024.356 dalej w skrócie: „udjst”) w przypadku gdy dotacja celowa na realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej nie jest przekazana danej jednostce samorządu terytorialnego w wysokości umożliwiającej pełne i terminowe wykonanie takich zadań, jednostce tej przysługuje prawo dochodzenia na drodze sądowej należnego świadczenia wraz z odsetkami w wysokości ustalonej jak dla zaległości podatkowych. O ile utrwalona obecnie linia orzecznicza potwierdza, że przywołana wyżej regulacja stanowi samodzielną i wystarczającą podstawę prawną do dochodzenia względem Skarbu Państwa (statio fisci właściwy miejscowo wojewoda) roszczenia o zapłatę w związku z otrzymaniem zaniżonej dotacji, to wątpliwości w praktyce budzi wciąż zagadnienie wymagalności takiego roszczenia. W orzecznictwie zdarzają się bowiem spotkać rozstrzygnięcia, które odmiennie kwalifikują prawnie moment wymagalności takiego roszczenia.
Potencjalnie można rozważać dwa przeciwstawne poglądy. Po pierwsze można twierdzić, że zobowiązanie Skarbu Państwa do przekazania z budżetu państwa na rzecz jednostki samorządu terytorialnego dotacji celowej zapewniającej realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej jest tzw. zobowiązaniem terminowym, odnośnie do którego termin spełnienia przewidzianego w nim świadczenia wynika z przepisów prawa, względnie z samej właściwości zobowiązania. Po drugie, można twierdzić, że zobowiązanie to jest tzw. zobowiązaniem bezterminowym, w którym postawienie wynikającego z niego roszczenia o to świadczenie w stan wymagalności wymaga stosownego wezwania do zapłaty ze strony jednostki samorządu terytorialnego, o którym mowa w przepisie art. 455 kodeksu cywilnego. Jak łatwo się domyślić przedmiotowa wątpliwość ma znaczenie w szczególności dla prawidłowego ustalenia terminu, od którego należy liczyć przewidziane w art. 49 ust. 6 udjst odsetki w wysokości ustalonej jak dla zaległości podatkowych.
Za poglądem wskazującym na bezterminowy charakter zobowiązania może przemawiać fakt, że ustawodawca wprost w regulacjach udjst nie wskazuje na żaden skonkretyzowany termin wykonania tego zobowiązania. Co więcej w praktyce, w toku sporu sądowego często wartość roszczenia o zapłatę jest dopiero kalkulowana m.in. z wykorzystaniem środków dowodowych w postaci opinii biegłych. W tym świetle zobowiązanie Skarbu Państwa może jawić się jako niesprecyzowane, przynajmniej do czasu jego skonkretyzowania w wystosowanym wezwaniu do zapłaty. Innymi słowy wojewoda bez odrębnego uprzedzenia go może nie wiedzieć, że pozostaje zobowiązany do dokonania zapłaty kwoty o określonej wysokości. Powyższe wskazywałoby, że do postawienia roszczenia o zapłatę z tytułu zaniżonej dotacji w stan wymagalności niezbędne byłby niezbędny upływ czasu stosownie do wystosowanego wezwania do zapłaty. Dopiero brak zapłaty w wyznaczonym terminie umożliwiałby naliczanie odsetek przewidzianych w udjst.
Mimo swojej atrakcyjności, nie wydaje się jednak aby pogląd o bezterminowym charakterze zobowiązania Skarbu Państwa do zapłaty dotacji był uzasadniony. O tym, że zobowiązanie Skarbu Państwa do zapłaty dotacji na realizację zadań zleconych ma charakter terminowy przesądza przede wszystkim właściwość tego zobowiązania z której wynika, że zapewnienie finansowania ma poprzedzać wydatkowanie środków. Natura tego zobowiązania przesądza o ryzyku Skarbu Państwa nieprawidłowego skalkulowania datacji.
Warto zwrócić uwagę, że jeśli opowiedzielibyśmy się za koncepcją bezterminowego zobowiązania Skarbu Państwa do przekazania dotacji celowej zapewniającej realizację zadań zleconych to musielibyśmy konsekwentnie przyjąć również to, że co do samej zasady dla powstania stanu wymagalności roszczenia o tę dotację konieczne jest każdorazowe dokonanie wezwania do zapłaty całości tej dotacji, nie zaś tylko wezwanie co do ewentualnej, spornej różnicy pomiędzy dotacją faktycznie wypłaconą przez dłużnika, a jej wysokością dostosowaną do kosztów rzeczywiście poniesionych przez jednostkę samorządu terytorialnego. Tymczasem wypłaty dotacji dokonywane są bez potrzeby jakiegokolwiek wezwania.
Co więcej, stosownie do art. 49 ust. 1 i 5 udjst dotacje celowe powinny być przekazywane w wysokości zapewniającej realizację zadań zleconych i – co w kontekście analizowanego zagadnienia szczególnie ważne – w sposób umożliwiający pełne i terminowe wykonanie zlecanych zadań. Tym samym dotacja powinna być przekazywana z zachowaniem zasady adekwatności, zanim wystąpi zapotrzebowanie na dokonanie określonego wydatku w ramach realizowanych zadań zleconych, bowiem tylko w takich warunkach jednostka samorządu terytorialnego będzie miała możliwość realizacji zadań za pieniądze z dotacji. W tym modelu w istocie nie powinno dochodzić do sytuacji gdzie na potrzeby wykonywanych zadań zleconych wykorzystywane są inne środki niż środki pochodzące z dotacji.
Wywodzona z zasady adekwatności specyfika przyjętego w ustawie modelu finansowania realizacji zadań zleconych zakłada zatem, istnienie obowiązku Skarbu Państwa do prawidłowego skalkulowania na przyszłość kosztów niezbędnych do pełnego i terminowego wykonania przyszłych zadań zleconych oraz towarzyszący temu obowiązek, przyjęcia takiego sposobu przekazania dotacji, by stworzyć już samą możliwość pełnego i terminowego wykonania tych zadań, w dacie gdy poszczególne zadania będą się objawiać do realizacji. Natura zobowiązania Skarbu Państwa do zapewnienia dotacji w adekwatnej wysokości wskazuje, że termin lub terminy spełnienia świadczenia dotacyjnego przypadają w różnych momentach danego roku budżetowego i dla rożnych zadań stosownie do ich wykonywania. Uchybienie obowiązkom przez Skarb Państwa i dopuszczenie do przypadku konieczności sięgnięcia przez jednostkę samorządu terytorialnego do środków własnych na pokrycie kosztów realizowanych zadań zleconych powoduje, że Skarb Państwa popada w stan opóźnienia, uzasadniający możliwość domagania się przez odsetek od dnia następnego po upływie tak ustalonego terminu.
Wobec coraz liczniejszych sporów pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego, a Skarbem Państwa do zapłatę należności w związku z zaniżona dotacją należy spodziewać się, że również problematyka wymagalności takich roszczeń doczeka się kierunkowego orzeczenia Sądu Najwyższego, które wyznaczy linię orzeczniczą dla sądów powszechnych.
Portal tworzony przez prawników
ZIEMSKI&PARTNERS KANCELARIA PRAWNA
Kostrzewska, Kołodziejczak i Wspólnicy sp. k.
Popularne
Portal tworzony przez prawników
ZIEMSKI&PARTNERS KANCELARIA PRAWNA
Kostrzewska, Kołodziejczak i Wspólnicy sp. k.