Czy wójt (burmistrz, prezydent miasta) przechodzący na emeryturę, któremu kończy się kadencja, otrzyma dwie odprawy?

W związku ze zbliżającym się końcem kadencji obecnych wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) mogą pojawić się wątpliwości dotyczące odpraw im należnych. Wobec tego należy odpowiedzieć na pytanie, czy wójt (burmistrz, prezydent miasta) otrzyma odprawę w związku z tym, że jego stosunek pracy zostanie rozwiązany wskutek upływu kadencji? Kolejne pytanie, które może się zrodzić dotyczy odprawy emerytalnej, tj. czy wójt (burmistrz, prezydent miasta) otrzyma odprawę emerytalną w związku z przejściem na emeryturę?

Odprawa na podstawie art. 40 ustawy o pracownikach samorządowych

Zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2022 r., poz. 530; dalej jako: ustawa o pracowniach samorządowych), m.in. wójtowi (burmist­rzowi, prezydentowi miasta), którego stosunek pracy został rozwiązany w związku z upływem kadencji, przysługuje odprawa w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia obliczonego we­dług zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.

Ww. odprawa przysługuje tylko w razie rozwiązania stosunku pracy w związku z upływem kadencji. Zatem uprawnienie do ww. odprawy nie przysługuje w przypadku wcześniejszego ustania stosunku pracy z wyboru z innego powodu niż upływ kadencji. Przy czym przez upływ kadencji należy rozumieć zakończenie okresu, na który pracownik samorządowy zastał wybrany.

Jednocześnie ww. ustawa wójt, burmistrz, prezydent miasta) zostanie ponownie zatrudniona w najbliższej kadencji na podstawie stosunku pracy z wyboru w tym samym urzędzie. A contrario, jeśli osoba, która wykonuje mandat wójta (burmistrza, prezydent miasta), nie zdecyduje się na ponowne kandydowanie w wyborach samorządowych lub nie uzyska mandatu, jest uprawniona do otrzymania odprawy zgodnie z art. 40 ustawy o pracownikach samorządowych.

Niezależnie od powyższego, w ust. 3 ww. przepisu ustawodawca wskazał, że do ww. pracowników nie stosuje się art. 75 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeksu pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465; dalej jako: kodeks pracy). Przepis ten przewiduje uprawnienie pracownika, który nie pozostawał w związku z wyborem na urlopie bezpłatnym, do otrzymania odprawy w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.

Reasumując, wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta), którego stosunek pracy zostanie rozwiązany w związku z upływem kadencji (i nie zostanie ponownie zatrudniony w najbliższej kadencji na podstawie stosunku pracy z wyboru w tym samym urzędzie), przysługuje odprawa w wysokości trzy­miesięcznego wynagrodzenia.

Odprawa w związku z przejściem na emeryturę

Uprawnienie pracownika samorządowego do tzw. odprawy emerytalnej, tj. odprawy w związku z przejściem na emeryturę, zostało uregulowane m. in. w kodeksie pracy i ustawie o pracownikach samorządowych.

Zgodnie regulacją kodeksową (art. 921 §1 kodeksu pracy), pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna Zatem odprawa emerytalna przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie dwa warunki:

1. jego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę – na uwagę zasługuje użyte przez ustawodawcę sformułowanie „ustanie stosunku pracy”. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 1999 r. (I PKN 174/99) Przepis art. 92 [1] § 1 KP wiąże prawo do odprawy emerytalnej z ustaniem, nie zaś z rozwiązaniem stosunku pracy. Wygaśnięcie stosunku pracy wskutek upływu czasu na jaki zawarto umowę o pracę nie wyklucza jego związku z przejściem na emeryturę. Powyższe ma znaczenie w kontekście ustania stosunku pracy wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w związku z upływem kadencji.
2. w chwili ustania stosunku pracy pracownik spełniał warunki do nabycia świadczenia emerytalnego zgodnie z odrębnymi przepisami regulującymi kwestię nabycia uprawnień emerytalnych.

Poza ww. regulacją kodeksu pracy, uprawnienie do odprawy emerytalnej zostało uregulowane również w ustawie o pracownikach samorządowych. Wobec ww. „podwójnej” regulacji, ustawa o pracownikach samorządowych jako lex specialis ma pierwszeństwo przed przepisami kodek­sowymi. Jednocześnie warto odnotować, że zgodnie z art. 43 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych, w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu pracy.

Zatem, zgodnie z ustawą o pracownikach samorządowych (art. 38 ust. 3), odprawa emerytalna przysługuje w wysokości:

1. dwumiesięcznego wynagrodzenia – po 10 latach pracy;
2. trzymiesięcznego wynagrodzenia – po 15 latach pracy;
3. sześciomiesięcznego wynagrodzenia – po 20 latach pracy.

Zasadnicza różnica miedzy przepisami kodeksu pracy a ww. ustawą dotyczy wysokości odprawy emerytalnej. Zgodnie bowiem z art.92(1)§1 kodeksu pracy, odprawa przysługuje w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Ponadto jej wysokość nie jest uzależniona od okresu zatrudnienia pracownika. Zatem odprawa emerytalna przysługująca na podstawie ustawy o pracownikach samorządowych jest korzystniejsza od odprawy wynikającej z kodeksu pracy.

Warto jednocześnie dodać, że ww. świadczenie jest jednorazowe, a jego wysokość oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.

Kolejną kwestią istotną dla osoby uprawionej do otrzymania odprawy emerytalnej jest termin jej wypłaty. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz. U. z 2021, poz. 1960), odprawa jest wypłacana w dniu ustania stosunku pracy.

Podsumowując, w przypadku spełnienia wymagań niezbędnych do przyznania emerytury, wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) przysługuje uprawnienie do jednorazowej odprawy pieniężnej w związku z przejściem na emeryturę. Ww. pracownikowi należy wypłacić odprawę emerytalną w dniu rozwiązania stosunku pracy, tj. w dniu wygaśnięcia mandatu.

Odprawa z art. 40 ustawy o pracownikach samorządowych a odprawa emerytalna

Uprawnienie wójta (burmistrza, prezydenta miasta) do otrzymania ww. odprawy emerytalnej jest niezależne od uprawnienia do odprawy przysługującej na podstawie art. 40 ustawy o pracownikach samorządowych. Powyższe potwierdza stanowisko Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 30 maja 2001 r. (I PKN 416/00) wskazał, że Odprawa przewidziana w art. 21 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 21, poz. 124 ze zm.) w związku z przejściem pracownika na rentę przysługuje niezależnie od odprawy z art. 14a tej ustawy. Co prawda ww. orzeczenie zostało wydane w oparciu o nieobowiązującą już ustawę z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych. Tym niemniej pozostaje ono aktualne w świetle obecnie obowiązującej ustawy o pracownikach samorządowych. Warto zwrócić uwagę na treść uzasadnienia ww. orzeczenia, zgodnie z którym Odprawy były i są gratyfikacjami mającymi złagodzić skutki utraty pracy, przejścia na zaopatrzenie emerytalne lub rentowe, zmiany stanowiska pracy (np. dyrektora przedsiębiorstwa państwowego, wskutek wygaśnięcia mandatu, niezaproponowania dalszego zatrudnienia itd.). (…) Pozwala to na sformułowanie poglądu, że każda odprawa przysługuje na podstawie tych przepisów, które ustalają warunki jej nabycia i jest "niezależna" od innych odpraw, także wtedy, gdy źródłem ich powstania jest to samo zdarzenie w postaci rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy. Odprawy służą bowiem realizacji różnych celów. W niniejszej sprawie odprawa przewidziana w art. 14a ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych jest przede wszystkim swoistego rodzaju podziękowaniem za pełnienie ważnej funkcji społecznej w organach samorządu terytorialnego. Nie musi łączyć się natomiast z utratą zatrudnienia (zob. art. 74 KP) czy też zmniejszeniem dochodów. Powodem przyznania pracownikowi odprawy emerytalnej lub rentowej są inne przesłanki. Stanowi ona gratyfikację za staż pracy i swoistą pomoc socjalną pracodawcy dla osób, które ze względu na wiek lub stan zdrowia będą otrzymywały w przyszłości świadczenia znacznie niższe od wynagrodzenia za pracę. (… ) w sprawie zbiegu uprawnień do odpraw na tle rozwiązania stosunku pracy – sformułował pogląd, że "w prawie pracy nie istnieje jakaś jedna odprawa, jest ich tyle ile przewidują przepisy ustalające warunki ich powstania. Nie pozostają one względem siebie w stosunku lex specialis lex generalis". Konsekwencją zajętego stanowiska, które podziela Sąd Najwyższy w niniejszej sprawie, jest uznanie, że w razie zbiegu uprawnień do dwóch lub więcej odpraw tylko wyraźne wyłączenie przez przepisy ustanawiające odprawy prawa do którejkolwiek z nich uzasadnia odmowę wypłaty świadczenia.

Reasumując, odprawa emerytalna przysługuje wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) niezależnie od odprawy przewidzianej w art. 40 ustawy o pracownikach samorządowych.