Wprowadzona niedawno opłata małpkowa stanowi tzw. środki znaczone, które gmina może wykorzystać na realizację tylko niektórych ze swoich zadań. Zakres dozwolonego finansowania budzi jednak wątpliwości. Jakie stanowiska zajmują regionalne izby obrachunkowe?

Gminy dość często zwracają się do regionalnych izb obrachunkowych z wnioskami o wyjaśnienie w związku ze stosowania przepisów dotyczących tzw. opłat małpkowych[1]. Są to opłaty, które dodatkowo obciążają przedsiębiorców zaopatrujących sprzedawców detalicznych w napoje alkoholowe w opakowaniach nieprzekraczających 300 mln. Gminy, na których terenie jest prowadzona sprzedaż napojów alkoholowych, uzyskują dochody w wysokości 50% tych opłat.

Zgodnie z art. 93 ust. 4 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi[2] gmina przeznacza te środki na działania mające na celu realizację lokalnej międzysektorowej polityki przeciwdziałania negatywnym skutkom spożywania alkoholu.

Trzeba przy tym pamiętać, że zgodnie z art. 182 u.w.t.p. dochody uzyskiwane z opłat m.in. za wydawanie zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży (a więc opłat innych niż opłata małpkowa, ale systemowo powiązanych) „będą” wykorzystywane na realizację:

1) gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii, o których mowa w art. 41 ust. 2,

2) zadań realizowanych przez placówkę wsparcia dziennego, w której mowa w art. 9 pkt 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w ramach gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii, o którym mowa w art. 41 ust. 2

- i nie mogą być przeznaczone na inne cele.

Nic dziwnego, że wobec ogólnego brzmienia tych przepisów rodzą się pytania o to, czym różnią się od siebie zakresy zadań wskazane przez ustawodawcę w art. 93 ust. 4 u.w.t.p. i w art. 182 u.w.t.p. oraz jakie ma to przełożenie na praktykę.

Odpowiedzi RIO

Regionalne izby obrachunkowe mierzyły się z pytaniami o dopuszczalność finansowania z opłaty małpkowej takich aktywności gmin jak zakup monitoringu miejsc przeznaczonych do integracji społeczności[3], budowa placu zabaw[4], funkcjonowanie świetlicy środowiskowej[5], zakup samochodu dla straży miejskiej[6] czy opieka nad osobami nietrzeźwymi[7].

Z analizowanych odpowiedzi RIO wynika, że co do zasady nie stosują one nadmiernie rygorystycznej wykładni. Przyjęto założenie, że art. 93 ust. 4 u.w.t.p. daje gminom większe pole manewru niż przepisy stanowiące o przeznaczeniu wpływów z opłat za zezwolenia na sprzedaż z art. 182 u.w.t.p. Można jednak dostrzec pewne różnice między poszczególnymi RIO.

Przykładem może być kwestia budowy placów zabaw. Ze stanowiska RIO w Poznaniu wynika, że budowa placu zabaw jest związana z przeciwdziałaniem negatywnym skutkom spożywania alkoholu[8]. Natomiast już RIO w Gdańsku przedstawiło bardziej ostrożną ocenę wskazując, że związek placu zabaw z celami przeciwdziałania nie może być jedynie pośredni. W konsekwencji inwestycja byłaby możliwa, gdyby stanowiła np. część obiektu służącego profilaktyce przeciwalkoholowej[9].

Natomiast pozostałe wspomniane wydatki (monitoring terenów rekreacyjnych, samochód dla straży miejskiej, opieka nad osobami nietrzeźwymi) zostały uznane za dopuszczalne.

Podsumowanie

Gminy nierzadko chcą przeznaczać środki „znaczone” na wydatki jedynie pośrednio związane z celami określonymi przez ustawodawcę. W przypadku opłat małpkowych analizowane stanowiska RIO były dość spójne i opowiadały się za znaczną swobodą gmin w tym zakresie. Jedynie RIO w Gdańsku jednoznacznie stwierdziło, że związek między wydatkiem a celem musi być bezpośredni.

[1] Choć sama nazwa potoczna wydaje się miłym zdrobnieniem, celem opłaty jest przeciwdziałanie upowszechnianiu spożycia wysokoprocentowych alkoholi z poręcznych, stosunkowo niewielkich butelek.

[2] Dz. U. z 2023 r. poz. 2151 ze zm., dalej jako: u.w.t.p.

[3] Pisma RIO w Poznaniu z dnia 20 marca 2023 r., znak: WA-0280/7/2023 oraz RIO w Szczecinie z dnia 28 sierpnia 2023 r., znak: K.43.45.2023.

[4] Pisma RIO w Poznaniu z dnia 7 listopada 2023 r., znak: WA-0280/67/2023 oraz RIO w Gdańsku z dnia 30 listopada 2023 r., znak: RP/063/86/84/1/2023.

[5] Pismo RIO w Katowicach z dnia 12 lipca 2023 r., znak: WA-23/52/23.

[6] Pismo RIO we Wrocławiu z dnia 16 listopada 2023 r., znak: P.WR.54.48.2023.

[7] Pismo RIO w Szczecinie z dnia 30 października 2023 r., znak: K.43.55.2023.

[8] Pismo RIO w Poznaniu z dnia 7 listopada 2023 r., znak: WA-0280/67/2023.

[9] Pismo RIO w Gdańsku z dnia 30 listopada 2023 r., znak: RP/063/86/84/1/2023.