Jak zostać radnym lub wójtem? Procedura zgłoszenia kandydatów

W związku ze zbliżającymi się wyborami samorządowymi kontynuujemy cykl artykułów z zakresu prawa wyborczego. Dziś przedstawiamy omówienie przepisów regulujących proces zgłoszenia kandydatów ubiegających się o mandant radnego oraz wójta, burmistrza lub prezydenta miasta.

Etap nr 1 – Komitet

Prawodawca wskazał w kodeksie wyborczym[1], że zgłaszanie kandydatów w wyborach do rady gminy (miasta) oraz wyborach wójta (burmistrza, prezydenta miasta) ma mieć charakter dwuetapowy.

Pierwszym etapem jest rejestracja komitetu wyborczego, zaś drugim – zgłaszanie kandydatów przez tak utworzony komitet. Wymóg formalny dający prawo zgłaszania kandydatów wyłącznie komitetom wyborczym, stanowi istotną wartość ustrojową[2].

W wyborach gminnych prawo do utworzenia komitetu wyborczego przysługuje:

• partiom politycznym,
• ich koalicjom,
• stowarzyszeniom i organizacjom społecznym,
• oraz wyborcom.

Tworzenie komitetów jest zróżnicowane i zależy od podmiotu, który je tworzy[3], choć w każdym przypadku zawiadomienie właściwego organu o jego utworzeniu musi zostać dokonane najpóźniej do 70 dnia przed dniem wyborów, co stanowi termin zawity, a jego przekroczenie zamyka drogę do wystawienia kandydatów w wyborach.

Tworzenie komitetu wyborczego wyborców zależy od tego, na jakim obszarze komitet zamierza zgłaszać kandydatów:

1. w więcej niż jednym województwie, komitet powinien być utworzony przez co najmniej 15 osób posiadających czynne prawo wyborcze;
2. w jednym województwie, komitet powinien być utworzony przez co najmniej 5 wyborców.

To samo kryterium różnicuje liczbę koniecznych do załączenia podpisów obywateli popierających utworzenie komitetu:

1. w więcej niż jednym województwie – uzyskanie co najmniej 1000 podpisów wyborców.
2. w jednym województwie – uzyskanie co najmniej 20 wyborców.

Komitet wyborczy wyborców musi powołać pełnomocnika wyborczego i pełnomocnika finansowego, którego dane osobowe wraz z nazwą komitetu ujmowane są w zawiadomieniu o utworzeniu komitetu. Do zawiadomienia o utworzeniu komitetu załącza się:

• podpisy osób popierających utworzenia komitetu,
• a także oświadczenie o utworzeniu komitetu oraz oświadczenia pełnomocników o przyjęciu pełnomocnictwa,
• a w przypadku pełnomocnika finansowego również oświadczenie o spełnieniu przez niego stawianych prawem warunków do pełnienia takiej funkcji.

Etap  nr 2 – zgłoszenie kandydata w wyborach samorządowych

Zgłoszenie listy kandydatów w wyborach do rady gminy musi zawierać ustalone kodeksowo elementy. Zgodnie z art. 426 § 1 kodeksu wyborczego podaje się w nim:

1. nazwę komitetu wyborczego oraz dokładny adres jego siedziby,
2. nazwę rady gminy oraz numer okręgu wyborczego, do którego dokonuje się zgłoszenia oraz
3. nazwiska i imiona[4], wiek oraz miejsce zamieszkania kandydatów”.

Dodatkowo w zgłoszeniu można również wnieść:

• „o oznaczenie kandydatury nazwą lub skrótem nazwy partii politycznej lub organizacji popierającej kandydata”[5]. Fakt poparcia takiej kandydatury powinien zostać pisemnie potwierdzony przez właściwy statutowo organ partii lub organizacji.

Załącznikami do zgłoszenia winny również być:

• dokument potwierdzający przyjęcie zawiadomienia o utworzeniu komitetu oraz
• pisemne oświadczenia kandydatów o wyrażeniu zgody na kandydowanie oraz o posiadaniu prawa wybieralności do danej rady, zawierające imię kandydata, jego nazwisko, nazwisko rodowe, imiona rodziców, datę i miejsce urodzenia, obywatelstwo oraz numer ewidencyjny PESEL, a także wskazanie jego przynależności do partii politycznej[6].

Zgłoszenie powinno zostać opatrzone datą złożenia oświadczenia i własnoręcznym podpisem kandydata. W przypadku kandydatów będących obywatelami polskimi, a urodzonymi przed 1 sierpnia 1972 r. konieczne jest też załączenie oświadczenia lustracyjnego.

Zgłoszenie list kandydatów wymaga ich poparcia przez wyborców zamieszkałych na terenie gminy i ujętych w prowadzonym przez nią rejestrze wyborców:

• w przypadku miast na prawach powiatów każda lista okręgowa musi uzyskać pisemne poparcie co najmniej 150 wyborców,
• w pozostałych gminach – 25 wyborców,

Poparcie wyrażane jest poprzez umieszczenie swojego własnoręcznego podpisu obok czytelnie wypisanego swojego nazwiska i imienia, adresu zamieszkania oraz numeru ewidencyjnego PESEL[7].

Zgłoszenie listy wyborczej może być dokonane przez pełnomocnika wyborczego komitetu lub osobę przez niego upoważnioną. Do zgłoszenia załącza się również upoważnienie wydane przez pełnomocnika wyborczego.

Zgłoszenie musi zostać dokonane najpóźniej w 34 dniu przed wyborami do godziny 16.00 wraz z wykazem podpisów.

[1] Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 2408, dalej kodeks wyborczy).

[2] P. Uziębło, Zgłaszanie kandydatów w wyborach samorządowych na poziomie gminy, [w:] Aktualne problemy samorządu terytorialnego po 25 latach jego istnienia, R.P. Krawczyk, A. Borowicz (red.), Łódź 2016, s. 85.

[3] M. Czakowska, P. Raźny, Konstrukcja prawna komitetu wyborczego w kontekście zasady równych szans wyborczych, „Studia BAS” 2011, nr 3, s. 83.

[4] Powinny być to wszystkie imiona wskazane w dowodzie osobistym (zob. B. Dauter, Art. 426, [w:] K.W. Czaplicki, B. Dauter, S. J. Jaworski i in., Kodeks wyborczy. Komentarz, Warszawa 2014, LEX).

[5] Art. 426 § 6 kodeksu wyborczego.

[6] Art. 426 § 3 kodeksu wyborczego.

[7] Wszystkie te dane – poza podpisem – nie muszą być wypełnione przez samego wyborcę (S. Kowalski, Karnoprawna ochrona wykazu podpisów wyborców w wyborach samorządowych, „Prokuratura i Prawo” 2014, nr 9, s. 76.