Kto może kandydować w wyborach do organów gmin?

W związku ze zbliżającymi się wyborami samorządowymi zaczynamy cykl artykułów z zakresu prawa wyborczego. Dziś przedstawiamy krótkie omówienie przepisów regulujących to, kto może ubiegać się o mandat radnego rady gminy oraz wójta, burmistrza lub prezydenta miasta.

Wprowadzenie

Możliwość bycia wybranym do pełnienia funkcji w organach gminy ustawodawca określa mianem „biernego prawa wyborczego” w wyborach do tych organów. Jest to jedno z podstawowych praw obywatelskich, a jego ramy uregulowano w Konstytucji RP[1]. Natomiast przepisy art. 10 i 11 Kodeksu wyborczego precyzują szczegółowe wymogi, które musi spełnić kandydat w wyborach na radnego, wójta, burmistrza lub prezydenta miasta[2].

Wymogi wobec kandydatów

Kandydatem na radnego rady gminy może być osoba, która:

1) jest obywatelem polskim (ewentualnie: obywatelem Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim oraz obywatelem Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej)

2) najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, oraz

3) stale zamieszkuje na obszarze tej gminy,

4) nie została:

a) pozbawiona praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu,

b) pozbawiona praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu,

c) ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem sądu

d) skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe,

e) pozbawiona prawa wybieralności prawomocnym orzeczeniem sądu (tzw. lustracyjnego),

f) pozbawiona prawa wybieralności odpowiednio w państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem, albo w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej – w przypadku odpowiednio obywatela Unii Europejskiej niebędącego obywatelem polskim oraz obywatela Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

Kandydatem na wójta może być osoba, która:

1) jest obywatelem polskim (ewentualnie: obywatelem Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim oraz obywatelem Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej)

2) najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 lat.

3) nie została:

a) pozbawiona praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu,

b) pozbawiona praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu,

c) ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem sądu,

d) skazana prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe,

e) pozbawiona prawa wybieralności prawomocnym orzeczeniem sądu (tzw. lustracyjnego)

f) pozbawiona prawa wybieralności odpowiednio w państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem, albo w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej – w przypadku odpowiednio obywatela Unii Europejskiej niebędącego obywatelem polskim oraz obywatela Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej,

g) uprzednio dwukrotnie wybrana na wójta (dotyczy to również burmistrza i prezydenta miasta) w tej gminie w wyborach zarządzonych na podstawie art. 474 § 1 Kodeksu wyborczego.

Kilka uwag

Różnice w biernym prawie wyborczym kandydatów w wyborach do rady gminy oraz na wójta dotyczą zatem ich miejsca zamieszkania (kandydat na wójta może mieszkać poza gminą, w której kandyduje) oraz wieku, a odnośnie do skazania prawomocnym wyrokiem za wskazane przestępstwa umyślne – również orzeczonej kary (prawomocny wyrok skazujący w takim wypadku wyklucza kandydata na wójta nawet, jeżeli dotyczy wymierzenia np. kary grzywny). Ponadto obecnie obowiązuje limit maksymalnie dwukrotnego wyboru na wójta, burmistrza lub prezydenta miasta jednej gminy (do limitu nie wlicza się wybór sprzed 31 stycznia 2018 r.).

W tym kontekście warto zwrócić uwagę na miejsce zamieszkania kandydatów na radnych. Zdarza się bowiem, że faktycznie mieszkają oni poza gminą, do której rady chcieliby zostać wybrani albo że wskazanie ich miejsca zamieszkania rodzi poważne problemy. W takich przypadkach kwestie te należy odpowiednio rozwiązać. Na marginesie warto zaznaczyć, że utrata prawa wybieralności w trakcie pełnienia mandatu (a więc np. wskutek wyprowadzki radnego do sąsiedniej gminy) stanowi przesłankę wygaśnięcia już uzyskanego mandatu radnego.

[1] Zgodnie z art. 62 ust. 1 i 2 Konstytucji RP obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat. Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.

[2] Z uwagi na brak różnić w zakresie biernego prawa wyborczego pod pojęciem kandydatów do rady gminy będę dalej rozumiał również kandydatów do rady miejskiej i rady miasta, a pod pojęciem kandydatów na wójta – także kandydatów na burmistrza albo prezydenta miasta.