Ograniczenie zabudowy na strategicznych złożach kopalin

Pod koniec października 2023 r. w życie weszły zmiany w prawie geologicznym i górniczym[1], które mogą utrudnić rozwój części gmin. Jeżeli nieruchomość znajduje się na złożach kopalin, które decyzją ministra zostaną uznane za strategiczne, ograniczona zostanie możliwość ich zabudowy, za co właścicielom nie będzie przysługiwało odszkodowanie.

Czym jest złoże strategiczne?

Ustawa przewiduje dość ogólną definicję złoża strategicznego. Jest nim takie złoże, które ze względu na znaczenie dla gospodarki lub bezpieczeństwa kraju podlega szczególnej ochronie prawnej[2]. Dalsze przepisy w niewielkim stopniu precyzują, kiedy minister może uznać złoża kopaliny za strategiczne. Uznanie złoża za strategiczne może bowiem nastąpić, jeżeli ze względu na stan zagospodarowania terenu istnieje dostęp do złoża oraz:

1) złoże kopaliny ma podstawowe znaczenie dla gospodarki kraju lub dla interesu surowcowego państwa lub

2) złoże kopaliny ma ponadprzeciętną dla danej kopaliny wielkość zasobów, lub

3) kopalina znajdująca się w złożu odznacza się unikalnymi parametrami.

Złoże może zostać uznane za strategiczne w części, szczególnie, gdy nad pozostałą częścią złoża znajduje się zwarta zabudowa.

Uznanie złoża za strategiczne

Jeśli po zatwierdzeniu dokumentacji geologicznej albo dodatku do dokumentacji geologicznej, obejmujących złoża węglowodorów, węgla kamiennego, metanu występującego jako kopalina towarzysząca, węgla brunatnego, rud metali z wyjątkiem darniowych rud żelaza, metali w stanie rodzimym, rud pierwiastków promieniotwórczych, siarki rodzimej, soli kamiennej, soli potasowej, soli potasowo-magnezowej, gipsu i anhydrytu, kamieni szlachetnych, pierwiastków ziem rzadkich, a także gazów szlachetnych, okaże się, że złoża te mogą spełniać kryteria uznania ich za złoże strategiczne, minister właściwy do spraw środowiska powinien wszcząć postępowanie w tej sprawie. Postępowanie ma dotyczyć szczególnie ww. złóż – są one szczególnie istotne dla gospodarki.

Jednakże, jeśli minister uzyska informację o możliwości spełnienia przez inne złoże, objęte prawem własności nieruchomości gruntowej, kryteriów do uznania za strategiczne, będzie mógł z urzędu wszcząć postępowanie w przedmiocie uznania takiego złoża albo jego części za złoże strategiczne.

W toku postępowania minister powinien zwrócić się o opinię do:

• państwowej służby geologicznej w celu dokonania oceny, czy złoże kopaliny może zostać uznane za strategiczne, a także do
• wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w zakresie projektowanych granic złoża strategicznego oraz sposobu zagospodarowania terenu, na którym jest położone to złoże, z uwzględnieniem uwarunkowań urbanistycznych, gospodarczych, środowiskowych i kulturowych tego terenu.

Uznanie złoża kopaliny za strategiczne następuje w drodze decyzji, w której minister może wskazać warunki, jakie gmina powinna uwzględnić realizując procedury planowania i zagospodarowania przestrzennego, w szczególności konieczność wprowadzenia zakazu trwałej zabudowy lub zakazu innego zagospodarowania wyznaczonego obszaru złoża strategicznego w sposób, który wyłączyłby możliwość zagospodarowania tego złoża.

Konsekwencje wydania decyzji o uznaniu złoża za strategiczne

W miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego należy uwzględnić złoża strategiczne poprzez wprowadzenie zakazu trwałej zabudowy lub innego zagospodarowania obszarów tych złóż w sposób, który wyłączyłby możliwość zagospodarowania złoża strategicznego w przyszłości, a także trzeba uwzględnić ewentualne inne warunki określone w decyzji ministra.

Odszkodowanie planistyczne

Co do zasady, jeżeli w wyniku uchwalenia lub zmiany planu miejscowego dotychczasowy sposób korzystania z nieruchomości stanie się niemożliwy lub istotnie ograniczony, właściciel może żądać od gminy odszkodowania za poniesioną rzeczywistą szkodę albo wykupienia nieruchomości lub jej części.[3]

Odpowiedzialność odszkodowawcza gminy jest jednak wyłączona, gdy treść planu miejscowego powodująca ww. skutek nie stanowi samodzielnego ustalenia gminy, a wynika z zakazów lub ograniczeń zabudowy i zagospodarowania terenu, określonych w przepisach ustaw lub aktów, w tym aktów prawa miejscowego, wydanych na ich podstawie[4].

Wobec tego, że obowiązek wprowadzania przez gminy zakazu trwałej zabudowy lub zagospodarowania obszarów w sposób uniemożliwiający eksploatację złóż strategicznych w przyszłości wraz z ujawnianiem obszarów udokumentowanych złóż strategicznych w studiach i planach miejscowych, wynika z przepisów ustawy, objęty jest ww. wyłączeniem. Oznacza to, że za określony w planie miejscowym zakaz lub ograniczenie zabudowy na złożach strategicznych właściciele nieruchomości nie mogą żądać odszkodowania.

Podsumowanie

Nowelizacja prawa geologicznego i górniczego pozwala, by minister określał, które występujące na terenie kraju złoża są strategiczne. Przepisy budzą kontrowersje, ponieważ następstwem uznania złoża za strategiczne jest zakaz zabudowy nieruchomości. Przy tym, właściciele nieruchomości położonych na złożach nie będą mieli prawa do odszkodowania. Może to też prowadzić do zablokowania rozwoju gmin. Istotne jest zatem, by organy wykonawcze gmin prawidłowo realizowały obowiązek wydania opinii w toku postępowania prowadzonego przez ministra.

[1] Ustawa z dnia 16 czerwca 2023 r. o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 2029).

[2] art. 6 ust. 1 pkt 19a ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 633).

[3] art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 977, dalej jako: u.p.z.p.).

[4] art. 36 ust. 1a pkt 3 u.p.z.p.