Dlaczego nie warto zastrzegać odsetek w umowach w sprawie zamówienia publicznego

W znamienitej większości umów w sprawie zamówienia publicznego, autor spotyka się z zapisami określającymi rodzaj należnych odsetek. Najczęściej są one nieważne.

Truizmem jest stwierdzenie, że system prawny jest skomplikowany i przeregulowany.

Bez pogłębionej analizy, wskazać można istnienie w naszym ustawodawstwie katalogu następujących rodzajów[i] odsetek:

1. odsetki za zwłokę, o których mowa w art. 56 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1996 r. Ordynacja podatkowa,
2. odsetki ustawowe, o których mowa w art. 359 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, t.j.: Dz.U. z 2023 r., poz. 1610 ze zm. (zwana dalej ,,k.c.”),
3. odsetki maksymalne, o których mowa w art. 359 § 21 k.c.,
4. odsetki za opóźnienie i maksymalne odsetki za opóźnienie, o których mowa w art. 481 § 2 i § 21 k.c.,
5. odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych, o których mowa w art. 4 pkt 3 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, t.j.: Dz.U. z 2023 r., poz. 1790 ze zm. (zwana dalej ,,ustawą o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych” lub ,,p.n.o.”).

Pomimo, iż przepisy prawa nie nakazują Zamawiającym określać w umowach w sprawie zamówienia publicznego wysokości odsetek, bardzo często ma to miejsce, przy czym wg doświadczenia autora na ogół wskazuje się ,,odsetki ustawowe” lub ,,odsetki za opóźnienie”.

Teoretycznie można byłoby postawić tezę, że ustalenie wysokości odsetek może nastąpić na podstawie art. 3531 k.c. w zw. z art. 8 ustawy z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych, jednakże byłaby ona fałszywa z uwagi na postanowienia ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych.

Przypomnieć bowiem należy, że ww. ustawa będzie miała co do zasady zastosowanie do umów w sprawie zamówienia publicznego. Stanowisko takie wywieść należy z następujących przepisów tej ustawy:

Art. 2 pkt 1 i 3 p.n.o.:

,,Przepisy ustawy stosuje się do transakcji handlowych, których wyłącznymi stronami są:

1) przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2023 r. poz. 221, 641 i 803);

(…)

3) podmioty, o których mowa w art. 4, art. 5 ust. 1 i art. 6 ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1710, 1812, 1933 i 2185 oraz z 2023 r. poz. 412 i 825);”

Z kolei zaś art. 4 pkt 1 p.n.o. definiuje transakcję handlową:

,,Użyte w ustawie określenia oznaczają:

1) transakcja handlowa – umowę, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony, o których mowa w art. 2, zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością;”

Bez wdawania się w szerszą argumentację, uznać należy, że co do zasady, umowa w sprawie zamówienia publicznego będzie transakcją handlową, do której zastosowanie znajdą przepisy ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych.

Stosować zatem się będzie przepis art. 8 ust. 1, 4 i 4a p.n.o.:

,,1. W transakcjach handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny, wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, jeżeli są spełnione łącznie następujące warunki:

1) wierzyciel spełnił swoje świadczenie;

2) wierzyciel nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie.

(…)

4. Jeżeli ustalony w umowie termin zapłaty jest dłuższy niż 30 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, wierzycielowi, który spełnił swoje świadczenie, po upływie 30 dni przysługują odsetki, o których mowa w ust. 1.”

Podmiot publiczny definiowany jest w art. 4 pkt 2 p.n.o. jako podmiot, o którym mowa w art. 4 ustawy z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych, a więc jako ,,typowy” Zamawiający.

Sama zaś wysokość odsetek uregulowana jest w art. 4 pkt 3) lit. b) w wysokości ,,(…) równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i dziesięciu punktów procentowych;”

Z kolei art. 13 p.n.o. uniemożliwia wyłączenie stosowania przywołanych przepisów.

W typowej sytuacji, określenie przez Zamawiającego odsetek na poziomie ,,odsetek ustawowych” lub ,,odsetek za opóźnienie” będzie zatem nieważne i szkodliwe, gdyż:

1. naruszenie wprowadzać będzie Strony umowy w błąd co do skuteczności zapisu,
2. może nie zostać wykryte w trakcie dochodzenia roszczeń przez uprawniony podmiot,
3. może zostać wytknięte w trakcie kontroli kontraktu przez odpowiednie organy.

Wrócić należy zatem do truizmu, iż nie warto zamieszczać w umowach zapisów, bez dokładnego przemyślenia czy są one potrzebne i ważne. Co do zasady bowiem, wysokość odsetek jest wystarczająco uregulowana w ustawach i nie wymaga inkorporowania w kontraktach.

[i] Autor nie aspiruje do stworzenia kompletnego katalogu i za taki nie proszę go traktować.