Tegoroczna nowelizacja przepisów Kodeksu wyborczego nałożyła na gminy obowiązki związane ze zorganizowaniem bezpłatnego transportu dla wyborców.

Na mocy ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks wyborczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 497) do Kodeksu wyborczego[1] wprowadzono obowiązek zorganizowania przez gminę bezpłatnych przewozów związanych z wyborami. Oprócz rozwiązań odnoszących się do wszystkich wyborców, przepisy regulują dodatkowo transport niektórych osób niepełnosprawnych i starszych.

Przewóz dla wszystkich wyborców ujętych w spisie wyborców w stałym obwodzie głosowania położonym na obszarze danej gminy

Zasady organizacji przewozów skierowanych do wszystkich wyborców zostały uregulowane w art. 37f K.w. i odnoszą się wyłącznie do gmin wiejskich i miejsko-wiejskich[2]. Wójt (albo burmistrz[3]) są obowiązani do zorganizowania bezpłatnego gminnego przewozu pasażerskiego dla wyborców ujętych w spisie wyborców w stałym obwodzie głosowania położonym na obszarze danej gminy, jeżeli w ramach tej gminy:

1.  nie funkcjonuje w dniu wyborów publiczny transport zbiorowy, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 14 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym, albo
2. najbliższy przystanek komunikacyjny, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym, oddalony jest o ponad 1,5 km od lokalu wyborczego.

Ustawodawca precyzuje ponadto zasady funkcjonowania „wyborczego” gminnego przewozu pasażerskiego. Służące mu przystanki mają być ustalane w każdym mieście, osiedlu, wsi, osadzie, kolonii i przysiółku, w których mieszka co najmniej 5 wyborców ujętych w spisie wyborców w danym stałym obwodzie głosowania. Natomiast same linie tego przewozu mają być ustalane w sposób uwzględniający wszystkie miasta, osiedla, wsie, osady, kolonie i przysiółki w rozumieniu ustawy z dnia 29 sierpnia 2003 r. o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1443) położone w obrębie stałego obwodu głosowania.

W ramach gminnego przewozu pasażerskiego w godzinach głosowania odbywają się co najmniej dwa pełne kursy. Kursy te muszą odbyć się w odstępie co najmniej 4 godzin, liczonych od momentu zakończenia kursu.

Na wójta nałożono również obowiązki informacyjne. Najpóźniej do 10 dnia przed wyborami podaje on do publicznej wiadomości (przez umieszczenie w Biuletynie Informacji Publicznej oraz w sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie):

1. informację o organizacji „wyborczego” gminnego przewozu pasażerskiego;
2. wskazuje linię komunikacyjną tego transportu, ze szczególnym uwzględnieniem przystanków komunikacyjnych, oraz
3. godziny odjazdów z poszczególnych przystanków komunikacyjnych.

Ustawodawca wprost wskazał, że zadanie związane z organizacją „wyborczych” przewozów może być realizowane „przez więcej niż jednego wójta” w drodze porozumień międzygminnych. W porozumieniu międzygminnym określone mają zostać w szczególności podział zadań między organami gmin będących stroną porozumienia oraz zasady rozliczania kosztów poniesionych przez każdą z gmin.

Transport osób niepełnosprawnych i starszych

Jak już wspomniano, ustawodawca przewidział szczególne rozwiązania dla niektórych kategorii wyborców. Mianowicie w art. 37e K.w. dla wyborców:

1. niepełnosprawnych o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych;
2. którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 60 lat

- zagwarantowano prawo do bezpłatnego transportu.

Wspomniane prawo obejmuje transport z:

1. miejsca zamieszkania, pod którym dany wyborca ujęty jest w spisie wyborców, albo miejsca podanego we wniosku o dopisanie do spisu wyborców w danej gminie, o którym mowa w art. 28 § 1, do lokalu wyborczego właściwego dla obwodu głosowania, w którego spisie wyborców ujęty jest ten wyborca, albo
2. miejsca pobytu do najbliższego lokalu wyborczego w dniu głosowania, w przypadku, o którym mowa w art. 32 § 1 K.w.;
3. lokalu wyborczego, o którym mowa w pkt 1 i 2, do miejsca, w którym dany wyborca rozpoczął podróż ("transport powrotny").

Transport do lokalu[4] i transport powrotny zapewnia wójt gminy (a więc w tym wypadku: także burmistrz i prezydent miasta)[5], w której w dniu wyborów nie funkcjonuje gminny przewóz pasażerski, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz. U. z 2022 r. poz. 1343 i 2666), poza przewozem, o którym mowa w art. 37f § 1 K.w.

Uprawnionemu wyborcy, którego stan zdrowia nie pozwala na samodzielną podróż, może towarzyszyć opiekun.

Zamiar skorzystania z prawa do transportu do lokalu lub transportu powrotnego uprawniony wyborca zgłasza właściwemu wójtowi do 13 dnia przed dniem wyborów. W przypadku wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej oraz wyborów wójta zgłoszenie zamiaru skorzystania z prawa do transportu do lokalu lub transportu powrotnego dotyczy również ponownego głosowania. W przypadku gdy zgłoszenie zamiaru skorzystania z prawa do transportu do lokalu lub transportu powrotnego ma dotyczyć tylko ponownego głosowania, zamiar można zgłosić do 5 dnia przed dniem ponownego głosowania[6].

Wójt informuje wyborcę, który zgłosił zamiar skorzystania z prawa transportu do lokalu, o godzinie transportu do lokalu w dniu głosowania, najpóźniej na 3 dni przed dniem głosowania.

Wyborca, który zgłosił zamiar skorzystania z prawa do transportu do lokalu lub transportu powrotnego, może wycofać swoje zgłoszenie albo zrezygnować tylko z transportu powrotnego nie później niż na 2 dni przed dniem głosowania. Wycofanie zgłoszenia albo zrezygnowanie z transportu powrotnego może być dokonane ustnie, pisemnie lub w formie elektronicznej.

Charakter i finansowanie zadań z zakresu transportu wyborców

Omówione zadania, zgodnie z art. 37f K.w., są zadaniami z zakresu administracji rządowej zleconymi gminie, a środki przeznaczone na ich realizację zapewnia wojewoda. Przepisów art. 123 i art. 124 K.w. – składających się na rozdział „Finansowanie wyborców z budżetu państwa” –  nie stosuje się.

Podsumowanie

Ustawodawca nałożył na gminy obowiązki, których realizacja wymaga podjęcia przygotowań z odpowiednim wyprzedzeniem. Co więcej, brzmienie niektórych przepisów może sugerować, że część z nowych zadań powinna być realizowana w reżimie ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym. Przyjęcie takiej wykładni wymagałoby przynajmniej od części gmin wdrożenia się w regulacje, które do tej pory nie były przez nie stosowane w praktyce. Wątpliwość co do słuszności tego toku rozumowania wynika jednak z faktu, że przewozy „wyborcze” co do zasady kierowane są do wyborców ujętych w spisie wyborców (w stałym obwodzie głosowania położonym na obszarze danej gminy), a więc tylko do określonej grupy osób (co, przy wyłączeniu dostępności dla innych osób, odpowiadałoby definicji przewozów regularnych specjalnych). Należy też opowiedzieć się przeciw nakładaniu na samorządy obowiązków, które nie wynikają jednoznacznie z ustawy.

Dyskusyjne pozostaje zatem, czy ustawodawca wymaga zorganizowania w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich, na jeden lub kilka dni w roku, publicznego transportu zbiorowego dostępnego dla wszystkich, w tym dla wyborców, czy raczej zapewnienia transportu tylko dla tych ostatnich (co bardziej odpowiada literalnemu brzmieniu przepisów art. 37f K.w.).

 

---

[1] Dalej: K.w.

[2] Tj. gmin wiejskich i miejsko-wiejskich „w rozumieniu art. 21a ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2022 r. poz. 2267)”. Gminy miejskie – bez względu na gęstość zaludnienia czy powierzchnię – nie są objęte obowiązek zorganizowania przewozów dla wszystkich wyborców. Będą natomiast objęte obowiązkiem zorganizowania przewozów dla osób niepełnosprawnych i starszych, o którym mowa dalej.

[3] Zgodnie z art. 5 pkt 6 K.w., gdy w K.w. mowa o wójcie, należy rozumieć przez niego również burmistrza i prezydenta miasta.

[4] Wydaje się, że ustawodawca przez „transport do lokalu” rozumie transport uregulowany w ww. pkt 1 i 2.

[5] Należy przyjąć, że obowiązek ten potencjalnie dotyczy wszystkich rodzajów gmin (nie tylko wiejskich i miejsko-wiejskich).

[6] Zgłoszenie może być dokonane ustnie, pisemnie lub w formie elektronicznej. W zgłoszeniu podaje się nazwisko i imię (imiona), numer ewidencyjny PESEL wyborcy oraz opiekuna, jeśli ma towarzyszyć wyborcy, oznaczenie miejsca zamieszkania, lub innego miejsca, o którym mowa w § 1 pkt 1 i 2, wskazanie, czy wyborca ma zamiar skorzystać z transportu powrotnego, oznaczenie wyborów, których dotyczy zgłoszenie, oraz numer telefonu lub adres poczty elektronicznej wyborcy, o ile posiada.

Wyborca, którego stan zdrowia nie pozwala na samodzielną podróż, oświadcza o tym fakcie, a wyborca niepełnosprawny oświadcza o orzeczonym stopniu niepełnosprawności i ważności orzeczenia.