Zakup wieńca pogrzebowego ze środków publicznych

RIO w Gdańsku stwierdziła, że dopuszczalny jest zakup wieńca pogrzebowego ze środków publicznych. Wydatki takie mogą mieć związek z realizacją spraw publicznych o znaczeniu lokalnym.

W dniu 16 stycznia 2023 r. jedna z gmin skierowała do Regionalnej Izby Obrachunkowej w Gdańsku (dalej RIO) pismo zawierające wniosek o przeanalizowanie możliwości finansowania ze środków publicznych kosztów zakupu wieńca pogrzebowego oraz kosztów związanych z zamieszczeniem w prasie kondolencji w związku ze śmiercią pracowników i byłych pracowników urzędu gminy, radnych oraz bliskich wskazanych osób. W wystąpieniu z dnia 17 lutego 2023 r. (sygn. RP.063/84/8/2023) RIO udzieliło odpowiedzi w tej sprawie.

Punktem wyjścia w poniższej analizie była ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (dalej ustawa o finansach publicznych), w szczególności art. 216 ust.2 tej ustawy. Zawiera on regulację mówiącą o tym, że wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizacje zadań określonych w odrębnych przepisach, a w szczególności, m.in. na zadania własne jednostek samorządu terytorialnego. Izba zauważyła przy tym, że choć wymieniony w ustawie katalog ma charakter otwarty, to jednak wydatkowanie środków publicznych musi mieć podstawę w przepisach prawa, aby było uprawnione.

W dalszej części pisma RIO przywołuje treść art. 163 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (dalej Konstytucji), który mówi, że samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne niezastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla innych organów władzy publicznej. Uszczegółowieniem wskazanego przepisu jest ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (dalej ustawa o samorządzie gminnym), zwłaszcza jej art. 6 i 7. W pierwszym z nich znajdziemy regulacje mówiącą o tym, że do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Drugi artykuł określa z kolei katalog zadań własnych gminy, zaliczając do niego w pierwszym rzędzie zaspokajanie potrzeb zbiorowych wspólnoty, a następnie wymieniając przykładowy katalog zadań, które go realizują. Mimo że wskazane we wniosku wydatki nie są bezpośrednio związane z realizacją zadań własnych gminy, wymienionych w art. 7 ustawy o samorządzie gminnym, to jednak mogą mieć one związek z realizacją spraw publicznych o znaczeniu lokalnym. Wydatkowanie środków publicznych we wskazany sposób może okazać się  więc prawnie dopuszczalne, ale przy zachowaniu określonych warunków ustawowych.

Wydatkowanie środków publicznych w każdym wypadku powinno odbyć się z poszanowaniem zasad określonych w art. 44 ust.3 pkt 1 ustawy o finansach publicznych, który nakazuje wydatkowanie środków publicznych w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów oraz optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów. Ponadto należy mieć na uwadze również art. 254 pkt 3 ustawy o finansach publicznych, który mówi, że w toku wykonywania budżetu jednostki samorządu terytorialnego są zobowiązane do dokonywania wydatków w granicach kwot określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów. Mając to wszystko na uwadze należy pamiętać, że zadaniem własnym gminy nie jest dokonanie samego wydatku, a jest nim cel i rezultat mieszczący się w regulacjach ustawowych określających zadania własne gminy.

Podsumowanie: Wyżej przytoczone stanowisko wskazuje, że prawnie dopuszczalne może być wydatkowanie środków publicznych na wskazane we wniosku cele, związane z uczczeniem pamięci zmarłych radnych, pracowników urzędu gminy oraz ich bliskich. Chociaż nie są one literalnie wymienione w treści żadnego przepisu mówiącego o zadaniach własnych gminy, to można domniemywać, że mieszczą się one w szerokim katalogu spraw publicznych o znaczeniu lokalnym, które gmina realizuje w momencie, gdy ustawa nie zastrzega ich na rzecz innych podmiotów. Kultywowanie pamięci o zmarłych oraz chęć okazania im należytego szacunku są jednymi z podstawowych potrzeb psychologicznych wśród ludzi oraz społeczności przez nich tworzonych. Zadaniem własnym gminy nie jest przy tym sam wydatek, ale osiągnięcie określonych celów i rezultatów, w tym przypadku uczczenia pamięci osób zmarłych. Przy realizacji takich wydatków, jak w każdym innym przypadku wydatkowania środków publicznych, gmina musi kierować się zasadami wskazanymi w ustawie o finansach publicznych. W ich myśl środki publiczne należy wydatkować m.in. celowo i oszczędnie. Finansowanie ze środków publicznych kosztów uczczenia pamięci wskazanego kręgu osób powinno przybierać więc odpowiednią formę oraz proporcje, aby nie naruszyło ono zasad wydatkowania środków publicznych.