Wójt[1] jest organem kontrolującym przestrzeganie przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach[2]. W określonych przypadkach przeprowadzenie kontroli powinno uwzględniać przepisy ustawy - Prawo przedsiębiorców[3].

Zakres kontroli

Zgodnie z art. 9u ust. 1 ucpg wójt sprawuje kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów ustawy czystościowej. Ogólna treść tego przepisu może nasuwać wątpliwości kogo i w jakim zakresie może kontrolować wójt.

W uzasadnieniu projektu ustawy[4], którą dodano do ucpg m.in. art. 9u, wskazano, że „/…/ wzmocnione zostaną funkcje kontrolne gmin, które w sposób kompleksowy będą mogły monitorować działania podejmowane zarówno przez właścicieli nieruchomości /…/ W celu dostosowania  u.c.p.g. do rozwiązań przyjętych w ustawie o swobodzie działal­ności gospodarczej [obecnie Prawo przedsiębiorców – przyp. aut.] w zakresie kontroli proponuje się, aby przepisy o kontroli zawarte w ustawie odnosiły się wyłącznie do właścicieli nieruchomości, którzy w większości przypadków nie mają statusu przedsiębiorcy, a co za tym idzie nie ma do nich zastosowania ustawa o swobodzie działalności gospodarczej [j.w. – przyp. aut.]. Kontrola będzie odnosiła się do wszystkich zadań właścicieli nieruchomości, o których mowa w art. 5 ust. 1 u.c.p.g. Przepisy o kontroli zawarte w ustawie będą dotyczyły również przedsiębiorców w zakresie nieuregulowanym w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej [j.w. – przyp. aut.] /…/”.

Motywy wprowadzenia do ustawy czystościowej m.in. art. 9u wskazują, że regulacje tej ustawy w zakresie przeprowadzenia kontroli wykonywania obowiązków z zakresu utrzymania czystości i porządku przez właścicieli nieruchomości (np. prowadzenia segregacji odpadów), określonych m.in. w art. 5 ust. 1 ucpg, dotyczą wszystkich właścicieli nieruchomości (tj. zamieszkałych i niezamieszkałych).[5]

Kontrola właścicieli nieruchomości niebędących przedsiębiorcami

Wspomniane wyżej rozróżnienie przez ustawodawcę właścicieli nieruchomości prowadzących działalność gospodarczą i właścicieli nieruchomości nieprowadzących takiej działalności skutkuje odmiennymi regułami, według których należy przeprowadzić kontrolę przestrzegania przepisów ustawy czystościowej.

W przypadku właścicieli nieruchomości niebędących przedsiębiorcami kontrolę należy przeprowadzać zgodnie z przepisami ucpg (Rodział 4c) oraz art. 379 i 380 poś[6], do stosowania których uprawnia kontrolującego art. 9u ust. 2 ucpg. Z powyższych uregulowań wynika, że wójt jest uprawniony m.in. do:

• wstępu na teren objęty kontrolą w godzinach od 6 do 22,
• przeprowadzania badań lub wykonywania innych niezbędnych czynności kontrolnych,
• żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób w zakresie niezbędnym do ustalenia stanu faktycznego,
• żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób w zakresie niezbędnym do ustalenia stanu faktycznego.

Z czynności kontrolnych wójt sporządza protokół. Jeden egzemplarz należy doręczyć kontrolowanemu właścicielowi nieruchomości, który może wnieść do niego zastrzeżenia i uwagi wraz z uzasadnieniem, bądź może odmówić podpisania protokołu i w terminie 7 dni przedstawić pisemne stanowisko.

Wobec powyższego, należy zaznaczyć, że właściciel nieruchomości „zamieszkałej” (zasadniczo niebędący przedsiębiorcą) w szczególności nie musi być zawiadamiany o zamiarze przeprowadzenia kontroli, a zakres uprawnień i obowiązków kontrolującego (wójta) wynika z regulacji ucpg i poś.

Kontrola właścicieli nieruchomości będących przedsiębiorcami

W przypadku kontroli właścicieli nieruchomości mających status przedsiębiorcy (co do zasady właścicieli nieruchomości niezamieszkałych) poza ww. przepisami ucpg i poś wójt powinien uwzględnić także uregulowania Prawa przedsiębiorców. Zgodnie z art. 45 ust. 1 i 2 pr.przed. kontrola działalności gospodarczej przedsiębiorców jest prowadzona na zasadach określonych w tej ustawie, a w zakresie w niej nieuregulowanym stosuje się odrębne przepisy. W literaturze przyjmuje się, że „Co do zasady kontrola działalności gospodarczej przedsiębiorców ma być przeprowadzana na zasadach określonych w Prawie przedsiębiorców, w zakresie zaś nieuregulowanym w tej ustawie stosuje się w odniesieniu do kontroli przepisy ustaw szczególnych. Organy kontroli mają bezwzględny obowiązek stosowania przepisów rozdziału 5, z których wynikają określone standardy kontrolowania, a w dalszej kolejności – przepisów ustaw szczególnych.”[7]

W kontekście powyższego, należy zatem przyjąć, że zakres uprawnień i obowiązków kontrolującego wynikający z:

1. Prawa przedsiębiorców, wskazuje na konieczność uwzględnienia przez wójta regulacji Rozdziału 5 pr.przed., w tym obowiązków związanych z zawiadomieniem o zamiarze wszczęcia kontroli, prawidłowym sporządzeniem upoważnienia do przeprowadzenia kontroli, podejmowania czynności kontrolnych w obecności przedsiębiorcy lub osoby przez niego upoważnionej,
2. ustawy czystościowej, określającej m.in. zakres przedmiotowy kontroli,
3. poś, regulującego m.in. zakres uprawnień kontrolującego oraz zagadnienia związane ze sporządzeniem i podpisaniem (odmową podpisania) protokołu.

Podsumowując, kontrola przestrzegania i stosowania przepisów ustawy czystościowej obejmuje weryfikację wykonywania obowiązków określonych w tej ustawie zarówno przez właścicieli nieruchomości niebędących przedsiębiorcami, jak i będących przedsiębiorcami. Od statusu właściciela nieruchomości (przedsiębiorca/nie-przedsiębiorca) zależy zatem, jakie przepisy będą miały zastosowanie do przeprowadzenia kontroli, a tym samym, jaki będzie zakres uprawnień i obowiązków zarówno kontrolowanego, jak i kontrolującego.

[1] Burmistrz, prezydent miasta [zwani dalej łącznie wójtem].

[2] Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2519 z późn. zm.) [dalej: ucpg lub ustawa czystościowa].

[3] Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 221 z późn. zm.) [dalej: pr.przed. lub Prawo przedsiębiorców].

[4] https://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/wgdruku/3670

[5] Por. K. Gruszecki, Kontrola działalności w zakresie utrzymania czystości i porządku oraz unieszkodliwiania odpadów komunalnych, ST 2014, nr 6, s. 16-26.

[6] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2556 z późn. zm.) [dale: poś].

[7] A. Żywicka [w:] L. Bielecki, J. Gola, K. Horubski, K. Kokocińska, E. Komierzyńska-Orlińska, A. Żywicka, Komentarz do ustawy - Prawo przedsiębiorców [w:] Konstytucja biznesu. Komentarz, Warszawa 2019, art. 45.