Każdego roku w trakcie żniw powstają znaczne ilości słomy, która, jak się okazuje, może znaleźć szerokie zastosowanie w rolnictwie, leśnictwie lub do produkcji energii. W szczególności słoma może być wykorzystywana jako wyściółka dla zwierząt hodowlanych, bądź produkt do produkcji energii odnawialnej.

W pierwszym rzędzie należy pamiętać, że biomasa w postaci słomy, wykorzystywanej w rolnictwie, leśnictwie lub do produkcji energii oczywiście przy przestrzeganiu obowiązku ochrony środowiska, nie podlega przepisom ustawy o odpadach[1]. Wbrew niektórym, pojawiającym się poglądom taka słoma (będąca biomasą) nie stanowi odpadu, a w konsekwencji nie podpada pod reżim ustawy o odpadach. Nie znajdują do niej zatem zastosowania m.in. przepisy regulujące obowiązek prowadzenia ewidencji odpadów (BDO), czy normujące konieczność uzyskania zezwolenia na przetwarzanie odpadów, bądź zasady magazynowania odpadów.

Wykorzystanie słomy (biomasy) w ww. zakresie ma mieć z założenia miejsce za pomocą nieszkodliwych dla środowiska lub dla życia i zdrowia ludzi:

• procesów, które można zdefiniować jako „przebieg następujących po sobie i powiązanych przyczynowo określonych zmian”[2], lub
• metod, które definiuje się jako „świadomie stosowany sposób postępowania mający prowadzić do osiągnięcia zamierzonego celu”[3].

Na pierwszy rzut oka może to prowadzić do wniosku, że stosowanie ustawy o odpadach jest wyłączone jedynie w przypadku, kiedy słoma (biomasa) jest stosowana w ww. dziedzinach bezpośrednio, czyli bez możliwości poddawania jej jakimkolwiek uprzednim procesom przygotowującym.

Możliwość uprzedniego poddania słomy (biomasy) odpowiednim procesom potwierdził Sąd administracyjny, który[4] wskazał, że „Biomasa w postaci słomy zbóż jest zasadniczym substratem procesu fermentacji, który ma prowadzić do produkcji bioetanolu [podkr. aut.], natomiast dalszymi produktami tego procesu są przede wszystkim lignina i biogaz (wykorzystywane następnie jako wsady energetyczne do projektowanej bio-elektrociepłowni o mocy 68 MW), tzw. pofermenty (co do zasady produkty uboczne beztlenowej fermentacji metanowej, wykorzystywane następnie jako nawóz), etanol pozagatunkowy, oleje fuzlowe, olej opałowy, inne porektyfikaty.”

Z powyższego wynika, że słoma nie miała być bezpośrednio wykorzystywana do produkcji energii, ale stanowiła dla inwestora produkt (tj. nie stanowiła odpadu), z którego – po poddaniu słomy odpowiednim procesom – uzyskiwany był wsad energetyczny, wykorzystywany do produkcji energii. Taki sposób wykorzystania słomy podpadał w ocenie WSA pod art. 2 pkt 6 lit. b) uo, a zatem procesy, jakim została poddana słoma nie stanowiły przetwarzania odpadów wymagającego uzyskania stosownego zezwolenia.

Takie stanowisko znajduje oparcie również w przepisach ustawy OZE[5]. Zgodnie z art. 2 pkt 3 tej ustawy przez biomasę rozumie się „ulegającą biodegradacji część produktów, odpadów lub pozostałości pochodzenia biologicznego z rolnictwa, w tym substancje roślinne i zwierzęce, leśnictwa i związanych działów przemysłu, w tym rybołówstwa i akwakultury, przetworzoną biomasę, w szczególności w postaci brykietu, peletu, toryfikatu i biowęgla (…)”.

Przepis ten wprost wskazuje, że biomasę stanowi również przetworzona biomasa, w szczególności w postaci brykietu, czy peletu. Przetworzenie biomasy do innej postaci nie powoduje zatem utraty takiego „statusu” biomasy.

Istnieje także możliwość wykorzystania biomasy w postaci słomy na cele energetyczne, niezależnie od jej formy (luźnej, peletu, brykietu, beli). Zgodnie ze stanowiskiem zamieszczonym w „Raporcie Biomasa w Polsce”: „Biomasa agro jest jednym z najstarszych źródeł energii odnawialnej. (…) Wyróżnić tu można biomasę mokrą (gnojowica, odpady z przemysłu rolno-spożywczego) i suchą (słoma, łuski słonecznika, i in.). (…) Biomasę suchą można podzielić na produkty uboczne z produkcji rolno-spożywczej (słoma, plewy, zieleń komunalna, pozostałości pielęgnacyjne z ogrodnictwa i in.) oraz biomasę pochodzącą z upraw roślin energetycznych. (…) Biomasa agro w postaci stałej (brykiety, pellety, granulat) jest paliwem OZE nadającym się do spalania we wszystkich typach pieców i kotłów energetycznych.”[6]

W rezultacie, także biomasa w postaci słomy, przekształcona do innej postaci (np. peletu, brykietu), wykorzystywana w rolnictwie, leśnictwie lub do produkcji energii nie podlega przepisom ustawy o odpadach, a proces przekształcenia słomy bynajmniej nie stanowi przetwarzania odpadów.

Poza wykorzystaniem energetycznym biomasy w postaci słomy, nie można pominąć, że możliwe jest również jej wykorzystanie w rolnictwie lub leśnictwie.

Analogicznie jak w przypadku wykorzystywania biomasy do produkcji energii, również w odniesieniu do przeznaczenia słomy na cele rolnictwa lub leśnictwa, jej wykorzystanie w tych celach jest możliwe po poddaniu odpowiednim procesom, w szczególności przygotowującym ją do finalnego celu.

Podsumowując, biomasa będąca słomą, wykorzystywana w rolnictwie, leśnictwie lub do produkcji energii za pomocą procesów lub metod, które nie są szkodliwe ani dla środowiska ani nie stanowią zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi, niezależnie od jej postaci, tj. od tego, czy taka słoma ma formę „pierwotną” (luźną), czy też przybrała postać np. peletu czy brykietu, nie stanowi odpadu i nie podpada pod reżim regulacji „odpadowych”.

[1] Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 699 z późn. zm.) [dalej: uo]. Wyłączenie biomasy w postaci słomy, wykorzystywanej w określonych celach, z reżimu ww. ustawy wynika z art. 2 pkt 6 lit. b) uo.

[2] https://sjp.pwn.pl/sjp/proces;2508456.html [dostęp: 2.03.2023 r., godz. 12:42]

[3] https://sjp.pwn.pl/szukaj/metoda.html [dostęp: 2.03.2023 r., godz. 12:44]

[4] Wyrok WSA w Rzeszowie z 2.03.2021 r., II SA/Rz 1192/20, LEX nr 3161318.

[5] Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1378 z późn. zm.) [dalej: ustawa OZE].

[6] Wypowiedź p. Józefa Sołtysa – Współtwórcy Narodowego Programu Biomasy Agro dla Energetyki [w:]  Raport Biomasa w Polsce 2022/2023, wyd. Biomass Media Group Sp. z o.o., str. 12-13.