Nowelizacja KPA – nadchodzące zmiany w zakresie osobistego stawiennictwa

Wprowadzenie

Artykuł stanowi kontynuację cyklu publikacji poświęconych projektowanym zmianom w Kodeksie postępowania administracyjnego[1] zawartych w projekcie ustawy z dnia 13 kwietnia 2023 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ulepszenia środowiska prawnego i instytucjonalnego przedsiębiorców, autorstwa Ministra Rozwoju i Technologii[2] oraz projektu ustawy z dnia 22 września 2022 r. (według stanu z dnia 31 marca 2023 r.) o zmianie ustawy Kodeks postępowania administracyjnego, autorstwa Ministra Sprawiedliwości[3].

Projektodawcy planują wprowadzenie następujących zmian w zakresie osobistego stawiennictwa na gruncie k.p.a.:

1. zmiana brzmienia art. 50 § 1 k.p.a.: „Jeżeli jest to niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy lub dla wykonywania czynności urzędowych, organ administracji publicznej może wzywać osoby do złożenia wyjaśnień lub zeznań na piśmie, a w uzasadnionych przypadkach także do udziału w podejmowanych czynnościach osobiście lub przez pełnomocnika”[4];
2. zmiana brzmienia art. 54 § 1 pkt 4 k.p.a.: „czy wezwany powinien złożyć wyjaśnienie lub zeznanie na piśmie, czy uzasadnione jest stawiennictwo osobiście lub przez pełnomocnika” oraz dodanie po § 1a, § 1b w brzmieniu: „Wezwanie do udziału w podejmowanych czynnościach osobiście lub przez pełnomocnika zawiera uzasadnienie”[5];

Uzasadnienia projektów ustawy – propozycje zmian

Projektodawcy podkreślili w uzasadnieniu, że starając się zachęcić organy do tego, by jak najrzadziej stosowały osobisty udział (lub przez pełnomocnika), proponuje się wzmocnić zasadę wyrażoną w art. 50 k.p.a. wskazując bezpośrednio pierwszeństwo formie pisemnej przed pozostałymi. Ponadto dodali, że  kolejnym elementem, który powinien pośrednio wpłynąć na praktykę urzędów w tym zakresie, jest zmiana art. 54 k.p.a., polegająca na dodaniu konieczności uzasadnienia przez organ, dlaczego wymagany jest udział osobisty lub przez pełnomocnika, a dana czynność nie może być dokonana na piśmie.

Komentarz do uzasadnienia projektu ustawy

Proponowane zmiany należy ocenić pozytywnie.

Zagadnienie udziału w podejmowanych czynnościach przez stronę w trakcie postępowania administracyjnego regulują przede wszystkim przepisy art. 50-54 k.p.a. Wskazują one, że organ administracji publicznej może wzywać osoby do udziału w podejmowanych czynnościach i do złożenia wyjaśnień lub zeznań osobiście, przez pełnomocnika lub na piśmie, jeżeli jest to niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy lub dla wykonywania czynności urzędowych. Przepisy bezpośrednio nie tworzą „preferencji” w zakresie wymienionych form, wskazują jednak, że zadośćuczynienie wezwaniu nie powinno być uciążliwe.

Przyznanie pierwszeństwa nieosobistej formie udziału w postepowaniu administracyjnym nad osobistą, z całą pewnością będzie prowadzić do przyspieszenia postępowania. Ponadto będzie stanowić z jednej strony udogodnienie dla organu prowadzącego postępowanie, gdyż nie będzie musiał zorganizować rozprawy administracyjnej, a z drugiej doprowadzi do odciążenia strony od niekoniecznego uczestnictwa w czynności procesowej.

Pewne wątpliwości może budzić „jakość” oraz rzetelność zeznań lub wyjaśnień złożonych na piśmie, aczkolwiek w przypadku, gdy zebrany materiał dowodowy będzie obszerny, pozwoli na ich skonfrontowanie przez pryzmat całości dotychczasowych ustaleń w sprawie.

W sytuacji szczególnej, organ administracji publicznej będzie uprawniony do wezwania strony postępowania, celem złożenia wyjaśnień lub zeznań, a jednocześnie zobowiązany do wskazania w wezwaniu, czy uzasadnione jest stawiennictwo osobiste lub przez pełnomocnika. Poza tym, jak wynika z projektowanego przepisu art. 54 § 1b k.p.a., na organ administracji publicznej zostanie nałożony obowiązek, by ten nie tylko wskazał zasadność wezwania do stawiennictwa osobistego lub przez pełnomocnika, ale także odpowiednio je uzasadnił. Doprowadzi to do korzystnej sytuacji zarówno z punktu widzenia strony postępowania, gdyż będzie mogła się odpowiednio przygotować do udziału w czynności procesowej, jak i organu administracji publicznej, gdyż uzyska pełniejszy materiał dowodowy w postaci obszernych wyjaśnień lub zeznań strony postępowania.

[1] Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 775 ze zm., dalej: k.p.a.).

[2] Projekt ustawy z dnia 13 kwietnia 2023 r.  o zmianie niektórych ustaw w celu ulepszenia środowiska prawnego i instytucjonalnego dla przedsiębiorców https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12371407/12964177/12964178/dokument616028.pdf [dostęp: 22.05.2023 r.].

[3] Projekt ustawy z dnia 22 września 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego (według stanu z dnia 31 marca 2023 r.)  https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12365452/katalog/12920901#12920901 [dostęp: 22.05.2023 r.].

[4] Art. 1 pkt 3 projektu ustawy z dnia 13 kwietnia 2023 r

[5] Art. 1 pkt 4 projektu ustawy z dnia 13 kwietnia 2023 r.