Sprawdzone rozwiązania

dla każdego samorządu.

przeczytaj

20 stycznia 2022 roku Sąd Najwyższy podjął uchwałę (III CZP 9/22), w której rozważył odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną zarządcy drogi.

Sprawa zawisła przed sądem okręgowym.

Stan faktyczny

Spółka i powiat zawarły umowę, na podstawie której spółka zobowiązała się do ponoszenia kosztów usuwania szkód z drogi zarządzanej przez powiat. Jeśli sprawca wypadku był znany, spółka mogła później dochodzić odszkodowania (zwrotu kosztów usługi) od towarzystwa ubezpieczeniowego, w którym posiadał ubezpieczenie OC. Sprawcy odpowiadali  za zdarzenia drogowe na zasadzie ryzyka (art. 436 kodeksu cywilnego[1]).

Spółka uprzątnęła pozostałości po kilku wypadkach, po czym sporządziła odpowiednią dokumentację i zwróciła się o zwrot kosztów. Towarzystwo ubezpieczeniowe odmówiło zapłaty, w następstwie czego spór stron poddany został pod rozstrzygnięcie sądu powszechnego.

Jak wskazał pozwany ubezpieczyciel, zgodnie z ustawą o drogach publicznych[2] [dalej też: u.d.p.] obowiązek utrzymania drogi publicznej w należytym stanie spoczywa na zarządcy tej drogi, na co organ ten dostaje dofinansowanie ze środków publicznych. Mimo to, sąd rejonowy uznał, że obowiązek ten nie stanowi przeszkody do dochodzenia zwrotu kosztów od sprawcy wypadku drogowego.

Strona pozwana wniosła apelację

W apelacji podniesiono m.in. naruszenie art. 20 pkt 4 i 11 u.d.p. poprzez uznanie, że ciężar ekonomiczny wykonywania przez jednostki samorządu terytorialnego ustawowych obowiązków w zakresie utrzymania nawierzchni dróg publicznych może być przenoszony na posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz ich ubezpieczycieli. Dodatkowo, stwierdzono, że uprawnienie do żądania zwrotu poniesionych wydatków musiałoby wynikać wprost z przepisu prawa.

Sąd Okręgowy, w związku z wątpliwościami wynikającymi z niejednolitego orzecznictwa zadał Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego następujące pytanie: „Czy sprawca wypadku komunikacyjnego i zakład ubezpieczeń, z którym sprawca związany jest umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody związane z ruchem tych pojazdów, odpowiadają za szkodę wyrządzoną zarządcy drogi a polegającą na zanieczyszczeniu jezdni płynami silnikowymi?”.

Sąd Najwyższy odpowiedział twierdząco

 „Sprawca wypadku komunikacyjnego i zakład ubezpieczeń, z którym sprawca wypadku jest związany umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody związane z ruchem tych pojazdów, odpowiadają wobec zarządcy drogi za szkodę spowodowaną zanieczyszczeniami drogi płynami silnikowymi”.

W uzasadnieniu tezy przyznano, że do tej pory kwestia ta nie była jednolicie rozstrzygana.

Pierwsze ze stanowisk jest zgodne z argumentacją towarzystwa ubezpieczeniowego. Po pierwsze, zanieczyszczenie drogi nie jest jej zniszczeniem ani uszkodzeniem, zatem koszty uprzątnięcia nie są objęte odpowiedzialnością cywilną, a po drugie, tak jak wspomniane zostało wyżej, obowiązek utrzymania dróg w należytym stanie spoczywa na zarządcy drogi. Stanowisko to opiera się na kilku uchwałach SN[3], w których analizowano możliwość dochodzenia roszczeń regresowych z tytułu wydatkowania środków publicznych w związku z doznaniem szkód przez poszkodowanego wypadkiem komunikacyjnym.

Drugi pogląd nakazuje przyjąć, że zarządca drogi jest podmiotem bezpośrednio poszkodowanym, ponieważ występuje adekwatny związek przyczynowy pomiędzy spowodowaniem wypadku drogowego i koniecznością poniesienia kosztów uczynienia zdarzenia wypadku zdatnym do użytku.

Czy sprawca wypadku komunikacyjnego, a w konsekwencji jego ubezpieczyciel, odpowiadać może w tej sytuacji za uszkodzenia i zabrudzenia drogi publicznej?

Sąd powołał się na zasady prawa deliktowego, względy aksjologiczne oraz racjonalne. Zgodnie z normami prawa cywilnego, samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji odpowiada za szkodę wyrządzoną komukolwiek w związku z ruchem tego pojazdu – jedynym ograniczeniem jest istnienie adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy wypadkiem a szkodą.

Na podstawie art. 34 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych [dalej też: u.u.o.][4] ubezpieczyciel odpowiada za każde uszkodzenie mienia. Skład orzekający stanowczo odrzucił argumentację, iż zanieczyszczenie drogi spowodowane wylaniem się płynów silnikowych nie jest szkodą ze względu na to, że mienie nie jest ani utracone, ani zniszczone, ani uszkodzone, a po oczyszczeniu identyczne. Jak wskazuje, doprowadziłoby to do stosowania wykładni zawężającej art. 34 ust. 1 u.u.o. Odpowiedzialność ta nie jest ograniczona do uszkodzenia substancji rzeczy wchodzącej w skład mienia. Każdorazowo należy badać, czy konkretny składnik nadaje się do dalszego wykorzystywania zgodnie z jego przeznaczeniem – w powyższym stanie faktycznym, zabrudzona droga nie może być wykorzystywana bez wcześniejszego oczyszczenia. Skoro zatem przywrócenie jej do stanu pierwotnego powoduje konieczność poniesienia kosztów, to naturalnie prowadzi to do ubytku w majątku zarządcy drogi.

Poza tym, SN skrytykował obronę polegającą na wskazaniu obowiązku zarządcy drogi do utrzymywania dróg w należytym stanie wynikającego z u.d.p. Obowiązek ten dotyczy bieżących konserwacji i napraw wynikających z naturalnego zużycia dróg oraz napraw będących skutkiem wydarzeń, za które nikt nie ponosi odpowiedzialności. Jeśli chodzi natomiast o przywracanie drogi do stanu sprzed wypadku komunikacyjnego spowodowanego przez podmiot, któremu można przypisać odpowiedzialność na zasadach prawa cywilnego, to prawdą jest, że zarządca drogi powinien wykonać stosowne prace jak najszybciej w interesie ogółu społeczeństwa (nawet jeśli wiązałoby się to z czasowym poniesieniem ich kosztów), natomiast skoro sprawca jest znany, to brakuje podstaw do uznania, iż koszty powinien ponieść właśnie zarządca.

Jak podsumowuje Sąd Najwyższy, w powyższym stanie faktycznym źródłem roszczenia jest doznanie szkody przez zarządcę drogi. Samo wystąpienie zbiegu obowiązku jej naprawienia nie podważa przyjętego rozwiązania. Obowiązek ten bowiem ograniczony jest do jak najszybszego uprzątnięcia drogi – jeśli chodzi o same koszty, nie istnieje podstawa do wyłączenia zasad ogólnych.

Uchwała została krytycznie przyjęta przez towarzystwa ubezpieczeniowe.  

 

---

[1] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm.).

[2] Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1376 z późn. zm.).

[3] Uchwała SN z 27.04.2001 r., III CZP 5/01, OSNC 2001, nr 11, poz. 161; Uchwała SN z 3.03.2004 r., III CZP 2/04, OSNC 2005, nr 6, poz. 95; Uchwała SN z 27.03.2008 r., III CZP 13/08, OSNC 2009, nr 5, poz. 66; Uchwała SN z 8.10.2010 r., III CZP 35/10, OSNC 2011, nr 2, poz. 13.

[4] Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 621 z późn. zm.).

Sprawdzone rozwiązania

dla każdego samorządu.

przeczytaj