Zmiany w przedawnieniu roszczeń – mniejsza ochrona wierzycieli?

Z dniem 30 czerwca 2022 r. w życie wejdzie nowelizacja kodeksu cywilnego i kodeksu postępowania cywilnego. Zmianie ulegną między innymi regulacje dotyczące skutków zawezwania do próby ugodowej oraz mediacji pozasądowej dla biegu terminu przedawnienia. Co istotne, zmiany te w praktyce mogą skrócić okres przedawnienia w przywołanych sytuacjach w porównaniu z sytuacją obecną. Na co powinni zwrócić uwagę wierzyciele, aby skutecznie dochodzić swoich praw?

Sytuacja aktualna

Przepisy kodeksu cywilnego, które mają ulec zmianie 30 czerwca 2022 r. na mocy ustawy z dnia 2 grudnia 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 2459, dalej: ustawa nowelizująca), to między innymi art. 121 i 123 k.c. Przepisy te regulują przesłanki do zawieszenia biegu przedawnienia oraz przerwania biegu przedawnienia. Choć nazwy obu instytucji brzmią podobnie, ich skutki diametralnie się różnią.

W sytuacjach wymienionych w art. 121 k.c. bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu.

Natomiast w art. 123 k.c. uregulowano przyczyny przerwania biegu terminu przedawnienia – co powoduje, że termin przedawnienia biegnie od nowa po ustaniu okoliczności, które warunkują jego przerwanie.

Dotychczas mediacja oraz zawezwanie do próby ugodowej skutkowały przerwaniem biegu przedawnienia – tj. powodowały, że termin przedawnienia biegł na nowo po ich zakończeniu. Była to sytuacja komfortowa dla wierzyciela, ponieważ podjęcie aktywności w zakresie wszczęcia mediacji lub zawezwania do próby ugodowej dawało podstawy do liczenia terminu przedawnienia od nowa, a co za tym idzie – wydłużał się okres, w którym możliwe było dochodzenie należności.

Zmiany, jakie wchodzą w życie od 30 czerwca 2022 roku w sposób zasadniczy zmieniają kwestię wpływu mediacji i próby ugodowej na bieg przedawnienia roszczenia.

Regulacje biegu terminu przedawnienia po zmianach

Przede wszystkim wskutek omawianych zmian uchylony został pkt 3 w art. 123 § 1 k.c.[1] oraz dodany pkt 5 w art. 121 k.c., z których to zmian wynika, że po pierwsze wszczęcie mediacji nie przerywa biegu przedawnienia, po drugie – wszczęcie postępowania mediacyjnego powoduje zawieszenie biegu przedawnienia roszczeń objętych umową o mediację na czas jej trwania.

Podobne założenie ustawodawca przyjął w stosunku do zawezwania do próby ugodowej, rozstrzygając ostatecznie (w art. 121 pkt 6 k.c.), że bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu co do roszczeń objętych wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej przez czas trwania postępowania pojednawczego.

Z uzasadnienia projektu ustawy nowelizującej wynika, że „wniosek o zawezwanie dłużnika do próby ugodowej w obecnym stanie prawnym został zatem wyposażony w daleko idący skutek materialnoprawny, umożliwiający wydłużenie czasu przyznanego przez prawo na dochodzenie roszczenia, mimo że jest to czynność wywołująca skutek procesowy jedynie w postaci odbycia posiedzenia pojednawczego, kończonego w ponad 90% przypadków stwierdzeniem, że do zawarcia ugody nie doszło. Przerwanie biegu przedawnienia następuje, mimo że w większości przypadków przebieg postępowania pojednawczego nie daje wierzycielowi żadnych podstaw do oczekiwania, że dłużnik spełni świadczenie dobrowolnie (co uzasadniałoby przerwanie biegu przedawnienia). Wniosek o zawezwanie do próby ugodowej na tle pozostałych czynności procesowych przerywających bieg przedawnienia przedstawia się przy tym o tyle szczególnie, że zakończona niepowodzeniem próba ugodowa nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej. Wniosek taki z jednej strony przedłuża zatem czas, jakim dysponuje wierzyciel na dochodzenie roszczenia, a z drugiej strony – nie przesądza o istnieniu albo nieistnieniu zobowiązania dłużnika i nie zamyka wierzycielowi drogi do dalszego dochodzenia roszczenia. Trudno to pogodzić z opisanymi wyżej celami instytucji przedawnienia. Mając na uwadze powyższe kontrowersje, związane z nadużywaniem przez wierzycieli instytucji zawezwania do próby ugodowej, zdecydowano się wprowadzić regulację ograniczającą wpływ złożenia wniosku o zawezwanie do próby ugodowej bądź wszczęcie postępowania mediacyjnego, prowadzonego bez zaangażowania sądu, na bieg terminu przedawnienia do jego zawieszenia, na czas trwania postępowania pojednawczego bądź mediacyjnego.”[2]

W przeciwieństwie do przerwania biegu terminu przedawnienia, powodującego konieczność jego liczenia od początku, po ustaniu okoliczności uzasadniających zawieszenie, termin przedawnienia biegnie dalej od chwili, w której ustało zawieszenie. Oznacza to, że termin przedawnienia ulega przedłużeniu o czas trwania przeszkody w dochodzeniu roszczenia. Zdaniem projektodawców ustawy nowelizującej „projektowana zmiana niewątpliwie wyeliminuje praktykę składania przez wierzycieli wniosku o zawezwanie do próby ugodowej jedynie w celu przerwania biegu przedawnienia, co w konsekwencji ograniczy liczbę spraw wpływających do sądów rejonowych z tego tytułu”[3].

Zdaniem projektodawców, w odniesieniu do pozasądowego postępowania mediacyjnego powyższa zmiana wpłynie na zwiększenie zainteresowania tą instytucją jako sposobem polubownego rozwiązywania sporów[4]. Należy przy tym podkreślić, że obecny art. 123 § 1 pkt 3 k.c. odnosi się wyłącznie do mediacji prowadzonej przed wszczęciem postępowania sądowego. W przypadku bowiem mediacji prowadzonej w toku sprawy sądowej bieg terminu przedawnienia zostaje przerwany wcześniej, tj. w momencie złożenia pisma inicjującego postępowanie sądowe (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.).

Z uzasadnienia projektu ustawy nowelizującej wynika, że dzięki powyższym zmianom będzie możliwe ukierunkowanie stron na rzeczywiste rozwiązywanie konfliktów i dochodzenie do porozumienia drogą ugodową.

Zgodnie z przepisami przejściowymi do ustawy nowelizującej[5], do mediacji oraz postępowań pojednawczych wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy zastosowanie będą miały przepisy dotychczasowe.

Podsumowanie

Oceniając omawiane zmiany od strony praktycznej, trudno podzielić tak optymistyczne zapatrywania, przedstawione w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej. Z perspektywy wierzycieli, ich sytuacja i możliwość dochodzenia roszczeń zmienia się na gorsze. Można również przewidywać, że mediacja pozasądowa straci na atrakcyjności z uwagi na ograniczenie jej wpływu na bieg terminu przedawnienia. Biorąc pod uwagę, że niektóre terminy przedawnienia roszczeń są bardzo krótkie, kolejny aspekt ustawowej ochrony dłużnika powoduje, że wierzyciele muszą zachować jeszcze większą czujność, dochodząc swoich roszczeń. Istotne jest to zwłaszcza w sytuacji, gdy wszczęcie mediacji lub zawezwanie do próby ugodowej następuje w końcowym etapie biegu terminu przedawnienia roszczenia. Do tej pory po zakończeniu takich czynności przedawnienie biegłoby na nowo. Natomiast po wejściu w życie omawianych zmian, przedawnienie ulega jedynie zawieszeniu, wobec czego po zakończeniu czynności będzie kontynuować swój bieg, co powoduje, że szczególnie ważne będzie kontrolowanie terminu na złożenie powództwa w sprawie.

[1] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm.).

[2] uzasadnienie projektu ustawy nowelizującej, druk sejmowy nr 1344, s. 4.

[3] uzasadnienie projektu ustawy nowelizującej, druk sejmowy nr 1344, s. 4.

[4] uzasadnienie projektu ustawy nowelizującej, druk sejmowy nr 1344, s. 4.

[5] Art. 8 ustawy z dnia 2 grudnia 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 2459).