Sprawdzone rozwiązania

dla każdego samorządu.

przeczytaj

Usytuowanie nieruchomości na terenie obszaru ograniczonego użytkowania nie może być samoistną podstawą przyznania odszkodowania – orzekł Sąd Najwyższy[1] w wyroku z dnia 20 kwietnia 2021 roku.

Wyrok został wydany w następującym stanie faktycznym.

Uchwała Sejmiku Województwa

W 2012 roku, Sejmik Województwa podjął uchwałę tworzącą obszar ograniczonego użytkowania dla lotniska P. Wyznaczono w niej strefę wewnętrzną oraz zewnętrzną. Uchwałą wprowadzono wymagania techniczne dla niektórych budynków znajdujących się w strefie zewnętrznej w postaci obowiązku zapewnienia właściwego klimatu akustycznego. Dotyczą one szpitali, domów opieki społecznej oraz budynków związanych ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży. Uchwała dopuszcza również ich rozbudowę, odbudowę oraz nadbudowę, natomiast zabrania budowy nowych. Dla budynków mieszkalnych, w tym istniejących, nie przewidziano podwyższonych wymagań technicznych.

Pozew o zapłatę odszkodowania i kosztów zabezpieczenia akustycznego

Powodowie, będący współwłaścicielami nieruchomości położonej w zewnętrznej strefie obszaru ograniczonego użytkowania wnieśli pozew o zasądzenie odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości  oraz kosztów zabezpieczeń akustycznych domu jednorodzinnego wraz z przylegającym garażem.  Powołali się na rzadkie, ale jednostkowo duże, naruszenia średniej miesięcznej równoważonego poziomu dźwięku dla 8 godzin nocy, dopuszczalnej wg rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2017 r. dla hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych[2]. Dane dotyczące pomiarów przedstawił zleceniobiorca pozwanego.

I instancja uznała powództwo w całości

Sąd na podstawie art. 129 ust. 2 prawa ochrony środowiska[3], zasądził odszkodowanie za szkodę w postaci ograniczenia korzystania z nieruchomości oraz zmniejszenia wartości nieruchomości. Stwierdził, iż nie ma znaczenia fakt, że nabywając i zabudowując nieruchomość powodowie wiedzieli o jej położeniu w pobliżu lotniska, ponieważ ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania nastąpiło później, a uchwała wprowadzając ograniczenia zabudowy oraz konieczność znoszenia immisji hałasu naruszyła granice prawa własności. Jeśli chodzi natomiast o obniżenie wartości nieruchomości, uznał, że obniżenie to następuje już poprzez samą obawę przed potencjalnym naruszeniem norm dotyczących hałasu, zatem fakt, czy normy te były faktycznie przekraczane nie jest istotny.

Co do kosztów zabezpieczeń, Sąd stwierdził, że na podstawie wcześniej wspomnianej uchwały Sejmiku Wojewódzkiego o utworzeniu obszaru ograniczonego użytkowania, przedmiotowy budynek mieszkalny nie podlega obowiązku dostosowania do wymogów akustycznych. Nie pozostaje jednak bez znaczenia fakt, iż poziom hałasu w strefie zewnętrznej jest przekraczany, a przywrócenie do stanu poprzedniego wymaga przeprowadzenia robót budowlanych, zatem na podstawie art. 435 kodeksu cywilnego[4] (odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody) lotnisko ponosi odpowiedzialność za szkodę. Należy zaznaczyć, że na tamten moment powodowie nie poczynili żadnych nakładów na rzeczowe zabezpieczenie akustyczne.

Pozwana wniosła apelację

Sąd Apelacyjny zmienił orzeczenie w części dotyczącej początkowego terminu naliczania odsetek za opóźnienie (zapłaty odszkodowania) oraz oddalił apelację pozwanej w pozostałym zakresie. Sąd zakwestionował też przyjęcie przez sąd I instancji art. 435 kodeksu cywilnego jako podstawy naprawienia szkody, zaznaczając, że lotnisko nie jest przedsiębiorstwem wprawianym w ruch przy pomocy sił przyrody.  Odrzucił również możliwość zastosowania art. 136 ust. 3 prawa ochrony środowiska, w którym mowa o kosztach poniesionych w celu wypełnienia wymagań określonych na obszarze ograniczonego użytkowania, powołując się na fakt, że uchwała na powoda takowych nie nakłada. Ostatecznie jednak stwierdził, że wszystkie podniesione w pozwie roszczenia mogą być dochodzone na podstawie art. 129 ust. 2 prawa ochrony środowiska.

Skarga kasacyjna

Pozwana wniosła skargę kasacyjną żądając uchylenia orzeczenia Sądu Apelacyjnego oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.  W skardze zarzuciła obu instancjom błędną wykładnię prawa materialnego, a konkretnie art. 129 ust. 2 prawa ochrony środowiska w zw. z art. 361 par. 1 kodeksu cywilnego (związek przyczynowy) w zw. z par. 9 uchwały Sejmiku Wojewódzkiego. Zdaniem pozwanej, nie istnieje adekwatny związek przyczynowy pomiędzy szkodą związaną z nakładami na izolację akustyczną budynku a wprowadzeniem obszaru ograniczonego użytkowania, ponieważ na budynki mieszkalne znajdujące się w strefie zewnętrznej nie nałożono żadnych obowiązków. Poza tym, samo usytuowanie w strefie zewnętrznej nie powoduje automatycznego spadku wartości nieruchomości, ponieważ co do takich nieruchomości nie przewidziano żadnych ograniczeń prawa własności.

Rozstrzygnięcie skargi

Sąd Najwyższy  dokonał wykładni art. 129 prawa ochrony środowiska. Przede wszystkim, zaznacza że przepis ten ma charakter wyjątku i nie podlega zatem wykładni rozszerzającej. Poza tym, należy pamiętać o tym, iż ust. 1 i ust. 2 pozostają w oczywistym związku, zatem przesłanką powstania roszczeń odszkodowawczych z tytułu tego artykułu zawsze będzie niemożność lub istotne ograniczenie korzystania z nieruchomości lub z jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem, wynikające z ustanowienia obszaru ograniczonego użytkowania. Nie ma więc wątpliwości, że szkoda polegająca na zmniejszeniu wartości nieruchomości musi pozostawać w związku przyczynowym z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości wprowadzonym przez akt prawa ustanawiający obszar ograniczonego użytkowania. Błędne jest też przyjęcie, iż przepis ten może stanowić podstawę kompensacji skutków zdarzeń przyszłych czy wykraczających poza zakres ograniczeń przewidzianych w uchwale.

Sąd jest świadomy niekonsekwencji interpretacji przezeń tego przepisu – pomijanie różnic w wymogach dotyczących obszarów ograniczonego użytkowania stało się podstawą uogólnień, a tym samym wprowadzeniem nieostrych pojęć uzasadniających odpowiedzialność odszkodowawczą. Co za tym idzie, praktyka orzecznicza bezpodstawnie rozszerzyła zakres zdarzeń sprawczych i szkód podlegających wyrównaniu.  Dlatego też, błędne jest przyjęcie przez sąd II instancji, iż samo ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania jest wystarczającą przesłanką przyznania odszkodowania.

Jeżeli chodzi o koszty zabezpieczeń akustycznych, Sąd Najwyższy uznał, że skoro uchwała o utworzeniu obszaru ograniczonego użytkowania przewiduje podwyższone wymagania techniczne tylko dla budynków wrażliwych, to nie można przyjąć że dotyczą one też budynków mieszkalnych. Odmienna interpretacja pomijałaby zróżnicowanie ograniczeń wprowadzanych na obszarze ograniczonego użytkowania dla budynków o odmiennym przeznaczeniu. Sąd wskazał również art. 136 ust. 3 prawa ochrony środowiska, który rozszerza pojęcie szkody na koszty poniesione w celu wypełnienia wymagań technicznych dotyczących budynków przez wszystkie istniejące budynki, także w przypadku braku obowiązku podjęcia działań w tym zakresie. Jest to jednak roszczenie o zwrot poniesionych kosztów, a nie o wypłacenie środków na potencjalne prace budowlane.  

Warto wspomnieć, iż SN zauważył też że oba roszczenia częściowo się pokrywają. Skoro powodowie argumentują, że zmniejszenie wartości nieruchomości nastąpiło na skutek braku odpowiednich zabezpieczeń akustycznych budynku, to przyznanie kosztów zabezpieczeń powoduje wygaśnięcie roszczenia. Natomiast prawo cywilne wyklucza dopuszczalność podwójnego zaspokojenia tej samej szkody.

Sąd Najwyższy uchylił orzeczenie Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części oraz przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.

 

---

[1] Wyrok SN z dnia 20 kwietnia 2021 r., II CSKP 5/21.

[2] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2017 r. dla hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 112).

[3] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1973 z późn. zm.).

[4] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm.).

Sprawdzone rozwiązania

dla każdego samorządu.

przeczytaj