Sytuacja związana z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy oraz zwiększona migracja uchodźców na terytorium Polski dały asumpt do uchwalenia ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (dalej również jako ustawa).

W ustawie nie zabrakło regulacji wyłączających stosowanie przepisów ustawy z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych, z których skorzystać mogą również jednostki samorządu terytorialnego.   

Krótka ściąga z wyłączeń P.z.p.

Jednostka redakcyjna	Zakres wyłączenia	Obowiązki informacyjne
art. 5 ust. 1 ustawy art. 8 ustawy	Fotografie sporządzone na potrzeby wniosku o uzyskanie PESEL	Ogłoszenie o udzieleniu zamówienia w BZP w terminie 3 miesięcy od końca miesiąca, w którym udzielono zamówienie
art. 12 ust. 1 i 4 ustawy art. 12 ust. 6 ustawy	Zakwaterowanie, zapewnienie wyżywienia, transport do miejsc zakwaterowania, finansowanie przejazdów środkami transportu publicznego, czy zapewnienie środków czystości i higieny osobistej	Ogłoszenie o udzieleniu zamówienia w BZP w terminie 3 miesięcy od końca miesiąca, w którym udzielono zamówienie
art. 26 ust. 1 ustawy art. 26 ust. 5 ustawy	Zamówienia publiczne niezbędne do zapewnienia prawa do świadczeń rodzinnych, świadczenia 500+, świadczenia na dobry start, rodzinnego kapitału opiekuńczego oraz dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u rodzinnego opiekuna	Ogłoszenie o udzieleniu zamówienia w BZP w terminie 3 miesięcy od końca miesiąca, w którym udzielono zamówienie

Fotografie bez stosowania P.z.p.

Przepis art. 5 ustawy, stanowi że organ gminy może zapewnić obywatelowi Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się za legalny, możliwość nieodpłatnego wykonania fotografii, która jest elementem obligatoryjnym wniosku o nadanie numeru PESEL. Z powyższym powiązane zostało pierwsze z ustawowych wyłączeń obowiązku stosowania P.z.p., zakodowane w art. 8 ustawy. Przepis ten umożliwia jednostkom samorządu terytorialnego zakup usług polegających na wykonaniu profesjonalnych fotografii, ale również daje możliwość np. zakupu sprzętu fotograficznego i wykonywania zdjęć przy pomocy pracowników zatrudnionych w danym urzędzie. Natomiast wskazać należy, że rozwiązaniem racjonalniejszym jest zakup profesjonalnych usług fotograficznych, chociażby ze względu na konieczność zapewnienia, aby zdjęcia spełniały wymagane parametry.

Zakwaterowanie, wyżywienie, środki czystości

Ustawodawca na mocy art. 12 ust. 6 zwolnił m.in. jednostki samorządu terytorialnego, związki jednostek samorządu terytorialnego lub związki metropolitalne, od stosowania przepisów ustawy P.z.p. w zakresie wskazanym w art. 12 ust. 1 ustawy, który odnosi się w swojej treści do zapewnienia pomocy o charakterze socjalnym, takiej jak np.:

1. zakwaterowanie,
2. zapewnienie wyżywienia,
3. transport do miejsc zakwaterowania,
4. finansowanie przejazdów środkami transportu publicznego, czy
5. zapewnienie środków czystości i higieny osobistej.

Zapewnienie pomocy o charakterze socjalnym każdorazowo winna być analizowana również z perspektywy dostępnych przez daną jednostkę samorządu terytorialnego finansów. Zasadnym wydaje się być m.in. zapewnienie zakwaterowania tymczasowego w postaci wynajmu hali sportowej oraz zakup np. materacy lub łóżek, zakup produktów spożywczych. Mając na uwadze skale potrzeby niesienia pomocy, niezasadnym będzie zakwaterowanie w hotelu kilkugwiazdkowym, czy też wykupienie cateringu lub taksówki w celu zapewnienia pomocy, o której mowa w art. 12 ust. 1 ustawy.

Zamówienia związane z świadczeniami społecznymi

Przyznane obywatelom Ukrainy przebywającym legalnie na terytorium RP, na mocy art. 26 ustawy, prawo do:

1. świadczeń rodzinnych,
2. świadczenia 500+,
3. rodzinnego kapitału opiekuńczego,
4. świadczenia na dobry start oraz
5. dofinansowanie obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku,

stanowią jedną z form pomocy.

Ustawodawca, artykułem 26 ust. 5 ustawy, wyłączył stosowanie przepisów ustawy P.z.p. do zamówień publicznych niezbędnych do zapewnienia praw do ww. świadczeń oraz wspomnianego dofinansowania.

Zamówienia związane z realizacją poleceń Premiera

Istotne zmiany zostały wprowadzone również w ustawie z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzeniu kryzysowym, poprzez dodanie art. 7a-7c. Zgodnie z wprowadzonym art. 7c, do zamówień na usługi lub dostawy niezbędne do realizacji poleceń, o których mowa w art. 7a ust. 1, tj. poleceń wydanych przez Prezesa Rady Ministrów m.in. organom JST nie stosuje się przepisów ustawy P.z.p. Wskazać należy, że wydawane polecenia mają służyć zapewnieniu właściwego funkcjonowania, ochrony, wzmocnienia lub odbudowy infrastruktury krytycznej, przejęcia kontroli nad sytuacją kryzysową, której wpływ na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia lub środowiska, jest szczególnie negatywny przez usunięcia skutków sytuacji kryzysowej.

Niniejszy obowiązek został również wprowadzony do ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzeniu kryzysowym. Obowiązek ten zamawiający zrealizuje zamieszczając w Biuletynie Zamówień Publicznych informacje o udzieleniu zamówienia, które są zbieżne z wymaganymi informacjami opisanymi m.in.: w  art. 12 ust. 7 ustawy. Podkreślenia wymaga termin realizacji obowiązku zamieszczenia informacji o udzielonym zamówieniu w BZP, który ustawodawca w porównaniu z poprzednimi przepisami odmiennie uregulował, wyznaczając termin 7 dni od dnia udzielenia zamówienia.

Bez ustawy, ale jawnie

W związku z wyłączeniem stosowania ustawy P.z.p. ustawodawca wprowadził dodatkowy obowiązek dla zamawiających. Obowiązek informacyjny dotyczy zamówień publicznych niezbędnych do realizacji zadania, o którym mowa m.in.: w art. 5 ust. 1, art. 7 ust. 1, art. 12 ust. 6 oraz art. 26 ust. 5 ustawy. Przedmiotowy obowiązek zamawiający zrealizuje zamieszczając w Biuletynie Zamówień Publicznych informacje o udzieleniu zamówienia na warunkach opisanych powyżej. W skład obligatoryjnych informacji zalicza się:

1. nazwę (firmę) i adres siedziby zamawiającego;
2. datę i miejsce zawarcia umowy lub informacje o zawarciu umowy drogą elektroniczną;
3. opis przedmiotu umowy, z wyszczególnieniem odpowiednio ilości rzeczy lub innych dóbr oraz zakresu usług;
4. cenę albo cenę maksymalną, jeżeli cena nie jest znana w chwili zamieszczenia ogłoszenia;
5. wskazanie okoliczności faktycznych uzasadniających udzielenie zamówienia bez zastosowania przepisów ustawy P.z.p.;
6. nazwę (firmę) podmiotu albo imię i nazwisko osoby, z którą została zawarta umowa. 

Biuletyn Zamówień Publicznych przewiduje możliwość zamieszczenia informacji o udzieleniu zamówień, do których nie ma zastosowanie P.z.p. Zamawiający, aby zamieścić taką informację, musi wybrać formularz nowego ogłoszenia, a następnie w pytaniu „czy masz obowiązek stosowania ustawy PZP?” zaznaczyć jako odpowiedź „nie”.

Bez ustawy ale racjonalnie

Ustawodawca, biorąc pod uwagę szczególne okoliczności, jakimi bez wątpienia jest konflikt zbrojny na terytorium Ukrainy, przewidział w ustawie szczególne regulacje prawne, dzięki, którym udzielana pomoc może być dużo bardziej efektywna. Elementem istotnym jest dokonywanie każdorazowo oceny zasadności udzielenia zamówienia publicznego z wyłączeniem stosowania przepisów ustawy P.z.p. oraz dokładnego zbadania, czy wszystkie przesłanki wyłączenia w danym stanie faktycznym ziściły się. Natomiast obowiązek zamieszczania informacji w Biuletynie Zamówień Publicznych stanowi swoistego rodzaju kontrolę nad prawidłowym stosowaniem przepisów ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.