Przepisy o finansach publicznych umożliwiają jednostkom samorządu terytorialnego z całej Polski udzielenie pomocy finansowej gminom, powiatom lub województwom położonym w rejonach graniczących z Ukrainą.

W sytuacji zbrojnej agresji Rosji na Ukrainę samorządy w Polsce mierzą się z wyzwaniami związanymi z przyjęciem znacznej liczby uchodźców. Szczególnie trudna sytuacja występuje w gminach, powiatach i województwach położonych przy południo-wschodniej granicy państwa.

Pojawiają się pytania o dopuszczalność wydatkowania środków publicznych na związane z tym zadania oraz zasady ewentualnej pomocy między poszczególnymi jednostkami. Część samorządów, które wciąż nie zostały bezpośrednio dotknięte tym kryzysem, chce przekazać sprzęt lub środki finansowe na obszary nadgraniczne. Podstawę ku temu dają przepisy art. 220 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych[1].

Zgodnie z art. 220 ust. 1 i 2 u.f.p. z budżetu jednostki samorządu terytorialnego może być udzielona innym jednostkom samorządu terytorialnego pomoc finansowa w formie dotacji celowej lub pomoc rzeczowa. Podstawą udzielenia pomocy jest umowa. Do udzielenia pomocy niezbędne jest zabezpieczenie odpowiednich środków w budżecie (a w przypadku dotacji – także ją w nim wykazać).

W literaturze wskazuje się, że należy:

- zabezpieczyć w budżecie odpowiednie środki,

- podjąć uchwałę przez organ stanowiący jednostki udzielającej pomocy,

- zawrzeć umowę między pomagającym a wspomaganym[2].

Należy pamiętać, że pomoc finansowa powinna być udzielona na realizację zadań tych jednostek, które przyjmują pomoc. Nie jest to dotacja podmiotowa, mogąca być wykorzystywana przez wspomożonego na swobodnie wybrany cel, lecz dotacja przedmiotowa, która musi wiązać się właśnie z konkretnym zadaniem. Ponadto w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego wyrażonej w wyroku z dnia 3 marca 2015 r., sygn. II GSK 207/14[3] pomoc finansowa może być udzielana wyłącznie na zadania własne. Obie jednostki samorządu terytorialnego powinny zatem porozumieć się co do tego, jakie zadania własne obejmujące sprawy związane z napływem uchodźców mają być objęte pomocą finansową. Oczywiście pomoc może dotyczyć także wykonywania innych zadań własnych – może za tym przemawiać aktualna sytuacja danego samorządu.

Reagowanie na nadzwyczajne okoliczności wymaga wykazania się solidarnością i kreatywnością. Liczne sygnały z całej Polski wskazują, że wspólnoty samorządowe nie chcą zamykać się na potrzeby innych. Warto zadbać, by następowało to na podstawie obowiązujących przepisów[4].

[1] Dz. U. z 2021 r. poz. 305 ze zm. Dalej jako: u.f.p.

[2] K. Sawicka, Art. 220 [w:] Z. Ofiarski, Ustawa o finansach publicznych. Komentarz, WKP 2020, SIP Lex, pkt 3.

[3] www.orzeczenia.nsa.gov.pl

[4] Na marginesie warto przywołać pismo Przewodniczącego Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych z dnia 25 lutego 2022 r., znak: KRRIO-0011/0700-1/4-1/22, dotyczące możliwości rozdysponowania środków z rezerwy na zarządzanie kryzysowe w związku z sytuacją na Ukrainie (z zastrzeżeniem dotyczącym obowiązywania odrębnych przepisów, które regulują wspierania indywidualnych potrzebujących cudzoziemców) – zob. http://bip.krakow.rio.gov.pl/?a=7607 [dostęp: 28.02.2022 r.].