W dniu 1 sierpniu 2019 r. weszła w życie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1161 z dnia 20 czerwca 2019 r. zmieniającą dyrektywę Parlamentu Europejskiego 2009/33/WE w sprawie promowania ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów transportu drogowego.

Głównym celem ww. dyrektywy jest rozwinięcie rynku pojazdów samochodowych o niskiej lub zerowej emisji oraz zużyciu energii, co ma sprzyjać rozpowszechnianiu w Unii Europejskiej mobilności niskoemisyjnej. Ustawa z dnia 2 grudnia 2021 r. o zmianie ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych oraz niektórych innych ustaw wdrożyła przedmiotową dyrektywę, nakładając tym samym nowe obowiązki na zamawiających zobowiązanych do stosowania przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych.

Kluczowe obowiązki zamawiających

Kluczowym obowiązkiem nałożonym na zamawiających publicznych jest konieczność zapewnienia minimalnych poziomów docelowych udziału pojazdów niskoemisyjnych i zeroemisyjnych w całkowitej liczbie pojazdów objętych zamówieniem publicznym, w okresie do 2025 r. oraz do 2030 r. Ustawodawca w art. 68a ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych, wskazał procentowy udział pojazdów nisko- lub zeroemisyjnych w całkowitej liczbie pojazdów, gdzie m.in.: dla pojazdów kat. M1, M2 i N1, czyli dla pojazdów osobowych o dopuszczalnej masie całkowitej do 5 t i pojazdów ciężarowych o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 t, wynosi w pierwszym okresie odniesienia do 2025 r. – co najmniej 22% nisko- lub zeroemisyjnych, natomiast w drugim okresie odniesienia do 2030 r. – co najmniej 22% zeroemisyjnych.

To właśnie na zamawiającego ustawodawca  nałożył dodatkowe obowiązki, w związku z czym zamawiający, przy przygotowywaniu dokumentów postępowania, powinien uwzględnić omawiane przepisy i np. w SWZ przenieść odpowiednio stawiane mu wymagania na wykonawcę. Dodatkowo wskazać należy, że ustawodawca posłużył się sformułowanie „co najmniej”, co obrazuje jedynie minimalny poziom, do jakiego osiągnięcia zobligowani są zamawiający publiczni. Nic nie stoi na przeszkodzie aby przedmiotowy obowiązek został spełniony w znacznie szerszym zakresie.

Istotnym elementem omawianej zmiany jest zakres podmiotowy, który odnosi się do wszystkich zamawiających publicznych. Ustawodawca w swojej regulacji nie ograniczył w żadnym stopniu zakresu podmiotowego, dlatego do stosowania niniejszych przepisów zobligowane są również m.in.: jednostki samorządu terytorialnego, których liczba mieszkańców nie przekracza 50 000.

Przedmiot zamówienia, do którego bezpośrednio odnoszą się omawiane regulacje prawne został określony w art. 68b ww. ustawy. Obowiązek ten odnosi się do zamówień publicznych:

1. o wartości równej lub przekraczającej progi unijne, udzielanych na podstawie umowy sprzedaży, leasingu, najmu lub dzierżawy z opcją zakupu pojazdu samochodowego;
2. których przedmiotem są usługi w zakresie drogowego publicznego transportu zbiorowego o wartości przekraczającej wartość progową określoną w art. 5 ust. 4 rozporządzenia (WE) nr 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczącego usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego oraz uchylającego rozporządzenia Rady (EWG) nr 1191/69 i (EWG) nr 1107;
3. o wartości równej lub przekraczającej progi unijne, jeżeli do udzielenia tych zamówień mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 11 września 2019 r. - Prawo zamówień publicznych, i których przedmiotem są usługi oznaczone następującymi kodami Wspólnego Słownika Zamówień (CPV):

a) CPV 60112000-6, w zakresie publicznego transportu drogowego,

b) CPV 60130000-8, w zakresie specjalistycznego transportu drogowego osób,

c) CPV 60140000-1, nieregularny transport osób,

d) CPV 90511000-2, wywóz odpadów,

e) CPV 60160000-7, drogowy transport przesyłek pocztowych,

f) CPV 60161000-4, w zakresie transportu paczek,

g) CPV 64121100-1, dostarczanie poczty,

h) CPV 64121200-2, dostarczanie paczek.

Zgodnie z nowymi regulacjami zostały także przewidziane wyłączenia ze stosowania omawianego obowiązku, do których to należą m.in.: pojazdy rolnicze lub leśne, samochody sanitarne (ambulanse) czy też samochody pogrzebowe (karawany).

Poszczególne kategorie pojazdów

Można zastanowić się nad kwestią spełnienia minimalnych wymogów procentowych w odniesieniu do każdej z kategorii pojazdów. Na wstępie zaznaczyć należy, że wspomniane kategorie pojazdów zostały w sposób szczegółowy określone w art. 4  rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/858 z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie homologacji i nadzoru rynku pojazdów silnikowych i ich przyczep oraz układów, komponentów i oddzielnych zespołów technicznych przeznaczonych do tych pojazdów, zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 715/2007 i (WE) nr 595/2009 oraz uchylającego dyrektywę 2007/46/WE. Ustawodawca dokonał niejako połączenia pewnych kategorii pojazdów, które również w opublikowanym wzorze tabeli sprawozdawczości zostały ujęte łącznie i tak wskazać należy, że m.in.: pojazdy kategorii M1, M2 oraz N1, winny być sumowane w celu wykonania obowiązków ustawowych.

Sprawozdawczość

Zmiana ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych to również obowiązek sprawozdawczości, na podstawie którego zamawiający są zobligowani, do dnia 31 stycznia każdego roku, przekazywać ministrowi właściwemu do spraw transportu informacje za poprzedni rok o liczbie i kategoriach pojazdów objętych ww. zamówieniami, w tym o całkowitej liczbie pojazdów, liczbie pojazdów niskoemisyjnych i pojazdów zeroemisyjnych (elektrycznych i napędzanych wodorem). Pierwsze sprawozdanie winno zostać przekazane do dnia 31 stycznia 2022 r. i obejmować swoim zakresem dane za okres od 2 sierpnia 2021 r. do 31 grudnia 2021 r. Jak wskazuje Ministerstwo Infrastruktury, w sytuacji, w której Zamawiający nie udzielił w danym okresie sprawozdawczym żadnego zamówienia objętego przedmiotowym obowiązkiem, nie aktualizuje się powinność przesłania sprawozdania, które w tym przypadku byłoby „sprawozdaniem zerowym”. Pamiętać jednakże należy, że obowiązek sprawozdawczy jest coroczny, mimo istniejącego obowiązku wprowadzenia minimalnych ilości pojazdów niskoemisyjnych i zeroemisyjnych w dwóch wspomnianych już okresach czasowych. Składanie corocznego sprawozdania zostało ułatwione dzięki udostępnionej tabeli sprawozdawczości czyste pojazdy, którą zamawiający muszę wypełnić oraz przesłać na właściwy adres poczty elektronicznej.

Mając na uwadze ustawowy obowiązek, który odnosi się do wszystkich zamówień danego zamawiającego łącznie w danym kilkuletnim okresie rozliczeniowym,  Zamawiający muszą na bieżącą monitować swoją politykę zamówieniową, w oparciu o ilość pojazdów nisko- oraz zeroemisyjnych.