Spośród wszystkich okoliczności wyłączających bezprawność naruszenia dóbr osobistych, dla gmin największe znaczenie ma przesłanka działania w obronie uzasadnionego interesu społecznego. Jak ją definiować? Jakie niesie ze sobą konsekwencje? Na te oraz inne pytania odpowiadamy w treści dzisiejszego artykułu.

Regulacja prawna i przesłanki odpowiedzialności

Zgodnie z art. 24 ust. 1 k.c.: „Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne (…)”.

W poprzednim artykule z cyklu wyjaśniono, że podstawowymi przesłankami odpowiedzialności z tytułu naruszenia dóbr osobistych gminy są:

• istnienie określonego dobra
• jego naruszenie bądź zagrożenie naruszeniem
• bezprawność działania naruszyciela.

Wskazaliśmy także, że w ramach trzeciej przesłanki ustawodawca konstruuje domniemanie prawne, co oznacza, że powód nie musi wykazywać, że zachowanie naruszyciela było bezprawne. To na nim bowiem spoczywa ciężar udowodnienia, że do bezprawności nie doszło. Pomocnym instrumentem mogą pozostawać w tym zakresie okoliczności wyłączające bezprawność.

Okoliczności wyłączające bezprawność

Ustawodawca nie mógł ukształtować konstrukcji ochrony dóbr osobistych w sposób absolutny. W pewnych, określonych sytuacjach, nawet jeżeli osoba trzecia wkroczy w sferę przynależnych konkretnemu podmiotowi wartości prawnie chronionych, to nie dopuści się naruszenia jego dóbr osobistych. Jako przykład wskazać można sytuację, w której organy ścigania zatrzymują określoną osobę bądź dokonują przeszukania pomieszczeń, działając na podstawie przepisu prawnego. Podobnie w przypadku, gdy określony podmiot zgodzi się na pewną ingerencję w sferę jego dóbr osobistych np. w postaci zezwolenia na publikację wizerunku osoby prywatnej w prasie.

Mając na uwadze powyższe można wskazać na następujące okoliczności wyłączające bezprawność naruszenia bądź zagrożenia naruszeniem dóbr osobistych, które wyróżnione zostały w doktrynie i orzecznictwie:

1. zgoda uprawnionego;
2. działanie w ramach obowiązującego porządku prawnego;
3. wykonywanie prawa podmiotowego;
4. działanie w obronie uzasadnionego interesu społecznego lub prywatnego[1].

Z perspektywy jednostek samorządu terytorialnego za najistotniejszą uznać wypada ostatnią z przesłanek, tj. podjęcie działania w obronie uzasadnionego interesu społecznego lub prywatnego. Działalność gmin, powiatów i województw skupia się bowiem na realizowaniu konkretnych zadań publicznych co wiąże się z tym, że podmioty te w sposób szczególny narażone są na kierowane wobec nich, krytyczne oceny społeczeństwa. Naruszyciel może w takiej sytuacji potencjalnie najłatwiej zwolnić się od odpowiedzialności, powołując się na przesłankę działania w obronie uzasadnionego interesu społecznego.

W doktrynie przyjmuje się przy tym, że za działanie w obronie uzasadnionego interesu społecznego zakwalifikować należy działanie w interesie szerokorozumianej społeczności[2].

Jak orzekł Sąd Najwyższy: „działanie w obronie uzasadnionego interesu społecznego może dotyczyć zarówno materii mającej znaczenie dla ogółu społeczeństwa, jak również mającej znaczenie dla środowisk lokalnych (…) prawidłowe funkcjonowanie gmin, obejmujące zaspokajanie przez nich  potrzeb o charakterze lokalnym, jest w interesie całego społeczeństwa. Działanie w obronie uzasadnionego interesu społecznego wyłącza bezprawność naruszenia dobra osobistego wtedy, gdy opublikowane informacje były prawdziwe”[3].

Mając na uwadze powyższe przyjąć należy, że w przypadku gmin jako jednostek samorządu terytorialnego potencjalnie najczęściej może dochodzić do wyłączenia bezprawności działania naruszyciela z powołaniem na przesłankę działania w obronie uzasadnionego interesu społecznego. Jakkolwiek zastrzec wypada, że przesłanka ta nie jest jednolicie uznawana w doktrynie.

[1] J. Panowicz-Lipska, komentarz do art. 24 k.c. [w:] M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz do art. 1–352, Warszawa 2018, Legalis/el., Nb. 9.

[2] J. Panowicz-Lipska, komentarz do art. 24 k.c. [w:] Kodeks…, Nb. 13.

[3] wyrok SN z 10.08.2017r., I CSK 21/17, Legalis nr 1682216.