Sprawdzone rozwiązania

dla każdego samorządu.

przeczytaj

Rada Ministrów rozpoczęła pracę nad opracowanym przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska, projektem ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania przestępczości środowiskowej. (nr projektu 258)

Wczesny stan prac legislacyjnych nad projektem pozwala na zwrócenie uwagi, na dostrzegalne już na tym etapie jego niedoskonałości i zagrożenia niesione dla uczestników gospodarki odpadami, w szczególności przedsiębiorców, których efekty mogą być odwrotne od zakładanych przez twórców projektu i prowadzić z jednej strony do zwiększenia kosztów i ryzyka działalności związanej z gospodarowaniem odpadami, tym samym rzutować na wzrost cen odbioru odpadów dla gospodarstw domowych i jednocześnie przyczynić się do zwiększania udziału szarej strefy i szkód w środowisku.

Istotą projektu jest de facto zaostrzenie represji karnej, zarówno w zakresie dolnej jak i górnej granicy ustawowego zagrożenia przestępstw określonych w Rozdziale XXII Kodeksu karnego (przestępstwa przeciwko środowisku). Drugą istotną zmianą jest wprowadzenie obligatoryjnego orzekania nawiązki w kwocie od 10.000 do 10.000.000 zł, na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, w przypadku skazania sprawcy za przestępstwo przeciwko środowisku.

Lektura projektu ustawy i jego uzasadnienia prowadzi do wniosku, że na etapie założeń projektu zabrakło rzetelnej, opartej na praktyce analizy kryminologicznej przestępstw przeciwko środowisku, a ograniczono się wyłącznie do podania oderwanych statystyk, które nie dają rzeczywistego obrazu tego typu przestępczości. Założenie pomysłodawców projektu, że zaostrzenie represji karnej przyczyni się do ochrony środowiska poprzez tzw. prewencję generalną, jest dość naiwne i nie uwzględnia prawdziwego stanu rzeczy. Przestępstwa przeciwko środowisku, w tym w szczególności przestępstwa związane z odpadami, popełniane są z jednej strony w sposób umyślny, przez sprawców działających umyślnie, dla zysku, często w ramach działających grup przestępczych, mających na celu popełnianie tego typu przestępstw. W przypadku tego typu sprawców, wbrew twierdzeniom zawartym w uzasadnieniu projektu, praktyka orzecznicza wskazuje, że orzekane na podstawie obowiązujących obecnie przepisów kary są surowe. Są to często bezwzględnego pozbawienia wolności w wymiarze bliskim obecnej górnej granicy ustawowego zagrożenia. Nie można zatem zgodzić się z zawartą w uzasadnieniu projektu tezą, że obecne kary orzekane za przestępstwa przeciwko środowisku są zbyt łagodne, ani też z tezą, że podwyższenie granic ustawowego zagrożenia, w przypadku tego typu sprawców stanowić będzie skuteczną metodę prewencji.

Z drugiej strony, projektodawca zakłada podwyższenie granic ustawowego zagrożenia dla sprawców przestępstw przeciwko środowisku działających nieumyślnie, a także przestępstw z narażenia. W tym zakresie projektowana regulacja niesie za sobą zagrożenie nieproporcjonalnie surowej represji karnej dla podmiotów zajmujących się gospodarowaniem odpadami, ich członków zarządów i pracowników. W połączeniu ze wspomnianym obligatoryjnym orzekaniem nawiązki na rzecz FOŚiGW, w kwocie nawet do 10.000.000 zł, oraz istniejącymi już obecnie karami administracyjnymi sięgającymi tej samej wysokości, wprowadzać będzie dodatkowy element ryzyka w działalności, której przedmiotem jest gospodarowanie odpadami, zwiększać koszty tej działalności i ograniczać konkurencję poprzez zwiększenie bariery wejścia, na i tak już trudny rynek, a tym samym powodować wzrost cen odbioru odpadów, a co za tym idzie przyczyniać się do powiększania się szarej strefy, czy wręcz rozwoju zorganizowanych grup przestępczych zajmujących się nielegalnym składowaniem i przetwarzaniem odpadów, czyli rozwoju opisanego powyżej typu przestępczości, w stosunku do której nietrafne jest założenie, że zwiększenie represji karnej poprzez zwiększenie granic ustawowego zagrożenia karą będzie stanowił czynnik prewencyjny.

Z drugiej strony, zwiększenie granic ustawowego zagrożenia w przypadku sprawców popełniających przestępstwa przeciwko środowisku w sposób nieumyślny, co znamienne i oczywiste dla przestępstw popełnionych w taki właśnie sposób, także nie jest czynnikiem prewencyjnym. Przedsiębiorcy prowadzący działalność w zakresie gospodarowania odpadami, to podmioty w większości cechujące się wysoką społeczną odpowiedzialnością, a jednocześnie zobowiązane do spełnienia właściwych, bardzo rygorystycznych wymogów dla otrzymania decyzji odpadowych, ponoszenia wysokich opłat za korzystanie ze środowiska czy w końcu potencjalnie narażone do zapłatę wysokich, sięgających do 10.000.000 zł kar administracyjnych, w przypadku niewłaściwego postępowania z odpadami. Tymczasem samo zwiększenie granic ustawowego zagrożenia dla tego typu przestępstw prowadzić będzie, na co wprost wskazują pomysłodawcy w uzasadnieniu projektu do wyłączenia możliwości zastosowania kary mieszanej określonej w art. 37a kk (kara pozbawienia wolności w niższym wymiarze i grzywna), wyłączenia możliwości zastosowania dobrodziejstwa warunkowego umorzenia postępowania karnego, wyłączenia możliwości odstąpienia od wymierzenia kary (art. 59 k.k.). Jednocześnie zwiększenie dolnych granic ustawowego zagrożenia spowoduje znaczne utrudnienie, a w przypadku niektórych przestępstw wyłączy w ogóle możliwość orzeczenia kary z warunkowym zawieszeniem wykonania.

W przypadku przestępstwa stypizowanego w art. 183 § 1 k.k., dotyczącego gospodarowania odpadami wbrew przepisom (czyli np. w sposób niezgodny z decyzją odpadową) i może to zagrozić zdrowiu człowieka lub obniżyć jakość gleby lub powietrza (przestępstwo z narażenia, to jest sytuacja potencjalnego narażenia, bez konieczności rzeczywistego wystąpienia skutku w postaci utrat zdrowia) dolna granica ustawowego zagrożenia ma zostać podniesiona do 1 roku, natomiast górna do 10 lat. W praktyce oznacza to karę bezwzględnego więzienia w prawie każdym przypadku.

Dodatkowo, w przypadku przedsiębiorców gospodarujących odpadami, będących spółkami, pamiętać należy o ich odpowiedzialności na podstawie Ustawy z 28 października 2002 r. o odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Wobec podmiotu zbiorowego orzeka się karę pieniężną w wysokości od 1000 do 5.000.000 zł. Kara ta orzeczona będzie obok kar administracyjnych i nawiązki orzekanej obligatoryjnie na rzecz FOŚiGW. Oprócz kary pieniężnej na podstawie ustawy o odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych orzec można szereg środków karnych, w tym szczególnie dotkliwe to zakaz otrzymywania dotacji i subwencji ze środków publicznych i zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne. Co więcej odpowiedzialność podmiotu zbiorowego (np. spółki) będzie miała miejsce także w przypadku popełnienia czynu zabronionego przez osobę fizyczną będącą przedsiębiorcą (np. podwykonawca), który bezpośrednio współdziała z podmiotem zbiorowym w realizacji celu prawnie dopuszczalnego (sic!) Wyobraźmy sobie sytuację, w której członek zarządu spółki zajmującej się gospodarowaniem odpadami zostaje skazany za nieumyślne przestępstwo przeciwko środowisku i zachowanie to może stanowić przesłankę do wymierzenia kary administracyjnej na podstawie ustawy odpadowej. Po pierwsze, wobec zwiększenia granic ustawowego zagrożenia istnieje ryzyko orzeczenia kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia, po drugie orzeczona zostanie obligatoryjnie nawiązka w kwocie do 10.000.000 zł, a po trzecie ten sam stan faktyczny może prowadzić do wymierzenia kary administracyjnej, także w wysokości do 10.000.000 zł. Co więcej, brak kary administracyjnej i korzystna decyzja Inspektora Ochrony Środowiska, nie stanowi gwarancji braku odpowiedzialności karnej. Kilka lat temu spotkałem się w praktyce z sytuacją, w której korzystny dla przedsiębiorcy wynik kontroli WIOŚ, nie stanowił przeszkody dla Prokuratury, by wnosić i popierać akt oskarżenia. Dodatkowo Spółka może ponieść karę pieniężna do 5.000.000 zł i zostać wyłączona z ubiegania się o zamówienia publiczne na  podstawie ustawy o odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych.

Brak rzetelnej analizy kryminologicznej i wpływu projektowanych regulacji na rynek gospodarowania odpadami, to tylko jeden z grzechów projektu. Kolejnym budzącym wątpliwości, z punktu widzenia celów projektodawców jest założenie, że środki uzyskane z proponowanych obligatoryjnych nawiązek na rzecz FOŚiGW mają być przeznaczone na pokrycie kosztów utylizacji porzuconych odpadów. Niestety nie ma takiej gwarancji, co więcej, w strategii działania NWOŚiGW na lata 2021-2024 próżno szukać tego typu planów wydatkowych. Powstaje zatem obawa, że cel proponowanej regulacji jest wyłącznie fiskalny. W przypadku wykroczeń projekt przewiduje możliwość orzeczenia kary ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania kontrolowanej pracy na cel społeczny i obowiązku przywrócenia przez ukaranego stanu poprzedniego, która to propozycja jest bardziej adekwatna do celów projektu i należy ją ocenić pozytywnie.

Wbrew stanowisku projektodawców zaostrzenie represji karnej za przestępstwa przeciwko środowisku nie stanowi remedium na zjawisko plagi pożarów miejsc składowania odpadów jakie miało miejsce w ostatnich latach. Oprócz wskazanych wyżej argumentów, po raz kolejny zwraca uwagę brak analizy kryminologicznej problemu i praktyki. Należy zwrócić uwagę, na różnice w przyjmowanych przez prokuratury kwalifikacjach prawnych w takich przypadkach. Tylko w części tego typu przypadków postępowania karne prowadzone są w kierunku czynów z art. 183 k.k., a w części prokuratury przyjmowały kwalifikację z art. 163 i 164 kk (odpowiednio sprowadzenie pożaru i bezpośredniego niebezpieczeństwa pożarem). W przypadku tej drugiej kwalifikacji prawnej zakładane przez projektodawców skutki prewencyjne i represyjne nie będą miały zastosowania.

Sprawdzone rozwiązania

dla każdego samorządu.

przeczytaj