W przypadku naruszenia dóbr osobistych osoby prawnej problematycznym może okazać się rozstrzygnięcie, komu przysługuje roszczenie – osobie prawnej, czy też osobie fizycznej pełniącej funkcje piastuna jej organu? Wątpliwości te pozostają aktualne w przypadku jednostek samorządu terytorialnego – w tym gmin.

Dobra osobiste osoby prawnej a dobra osobiste osoby fizycznej

W ostatniej publikacji z cyklu[1] zostało wspomniane, że dobra osobiste osób prawnych oraz dobra osobiste osób fizycznych wiele łączy, aczkolwiek przede wszystkim wiele dzieli.

Zgodnie z art. 43 k.c.: „Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych”[2]. Oznacza to, że nie każde dobro osobiste mogące stanowić przymiot człowieka, będzie właściwe osobom prawnym. W szczególności można w tym zakresie wskazać na zdrowie, życie czy więzi rodzinne.

Problem ten zostanie przez Nas szerzej omówiony w ramach kolejnych publikacji z cyklu. W tym momencie za wystarczającą uznać należy świadomość faktu, że osoby prawne co prawda mają dobra osobiste, jednakże stanowią one kategorię szczególną względem dóbr osobistych osób fizycznych.

Osoba prawna i jej działanie

W ramach poprzedniego artykułu wskazano również, że gminy (a szerzej jednostki samorządu terytorialnego) są osobami prawnymi w rozumieniu przepisów prawa prywatnego tj. przepisów Kodeksu cywilnego (dalej także: KC). W konsekwencji zastanowić należy się nad tym, w jaki sposób osoba prawna działa?

Problemy te nie zachodzą w przypadku osób fizycznych, które z samej swojej natury mogą działać oraz funkcjonować w obrocie cywilnoprawnym. W przypadku osób prawnych ustawodawca musiał ustanowić określone reguły, które dopiero umożliwią tym podmiotom dokonywanie czynności prawnych.

Zgodnie z art. 38 KC: „Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie”. Oznacza to, że nie może ona w prosty sposób – na wzór osoby fizycznej – podejmować określonych działań.

Innymi słowy przyjąć należy, że jakkolwiek osoba prawna została wyposażona przez ustawodawcę w zdolność do działania, to jej natura uniemożliwia podejmowanie go wprost, a jedynie przez odpowiednio umocowane do tego organy.  Organy te są z kolei tworzone przez osoby fizyczne, uprawnione do piastowania konkretnej funkcji.

W konsekwencji osoba fizyczna, która pełni funkcję organu osoby prawnej, działa niejako w dwojakiej roli:

1. jako osoba fizyczna w imieniu własnym; oraz
2. jako organ osoby prawnej w imieniu osoby prawnej

Mając na uwadze powyższe, można zastanawiać się w jaki sposób rozstrzygnąć, czy w określonym stanie faktycznym doszło do naruszenia dóbr osobistych przynależnych gminie, czy też osobie fizycznej pełniącej funkcje jej organu?

Jak rozstrzygać wątpliwości?

Odpowiedź na powyższe pytanie może wydawać się prosta, aczkolwiek przy próbie praktycznego zastosowania, niesie ze sobą określone trudności.

Generalnie wskazać można, że o tym, czy w konkretnej sprawie doszło do naruszenia dobra osobistego jednostki samorządu terytorialnego, czy też osoby fizycznej piastującej funkcje jej organu, decyduje kontekst sytuacyjny.

Co niesie ze sobą ów kontekst? Oznacza on, że rozstrzygając, czyje dobro osobiste zostało naruszone, należy wziąć pod uwagę, czy określone sformułowania, czy też działania dotyczą sfery działalności osoby fizycznej, która jest związana z funkcjonowaniem jednostki samorządu terytorialnego, czy sfery jej życia niezwiązanego z pełnionymi funkcjami publicznymi.

W pierwszej sytuacji roszczenie ochronne będzie przysługiwało gminie, w drugiej natomiast określonej osobie fizycznej.

Unaocznia to również stanowisko zajmowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego: „Burmistrz gminy jest jej organem, zatem podejmowane przez niego działania w ramach piastowanej funkcji przypisywane są gminie. Sposób działania organów gminy i jej służb ma znaczenie dla renomy i dobrego imienia. Jeżeli burmistrzowi przypisuje się nieprawdziwe działanie niekorzystne w skutkach dla budżetu gminy, to tym samym podważa się autorytet gminy i naraża ją na utratę zaufania społeczności samorządowej”[3].

Co istotne prezentowane jest również stanowisko uznające możliwość równoległego wystąpienia z roszczeniem przez gminę jak też osobę fizyczną pełniącą funkcję piastuna jej organu, w sytuacji w której działanie naruszające dobra osobiste uderza jednocześnie w wartości przynależne gminie jak też osobie fizycznej (w zakresie niezwiązanym z pełnieniem przez nią funkcji publicznych). Rozważania te mają jednakże największe znaczenie z perspektywy analizy konkretnego przypadku.

[1] https://prawodlasamorzadu.pl/2021-06-09-dobra-osobiste-gminy-kiedy-dochodzi-do-ich-naruszenia

[2] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm.).

[3] wyrok SN z 17.07.2008 r., II CSK 111/08, LEX nr 447659.